• Home
• Canon Text
• Romanized
• sūtrapiṭaka
• āgama
• Mahāpratihāryasūtra

Mahāpratihāryasūtra

Technical Details

Mahāpratihāryasūtra

(bud)dh(o) bhāgavāṁn rājagṛhe viharati veṇuvana kalaṁndakanivāpe

satkṛto gurukṛto mānita<ḥ> pūjito rājñāṁ rājamātrāṇāṁ brāhmaṇānāṁ gṛhapatīnāṁ naigama- naigama jānapadānāṁ dhanināṁ śreṣṭhināṁ sārthavāhānāṁ lābhī ca bhagavāṁ<ś> cīvara-

piṇḍapātaśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṁ tīrthyās tu na satkṛtyā na gurukṛtā na 

mānitā na pūjitā rajñāṁ rājamātrāṇāṁ brahmaṇānāṁ gṛhapatīnāṁ naigamajānapadānāṁ

dhanināṁ śreṣṭhināṁ sārthavāhānām na ca labhina<ś> cīvara(piṇḍapātaśayanāsanaglāna-

pratyayabhaiṣajyapari)ṣkārāṇāṁ <|>

(1)

atha mārasya pāpīyas sa etad abhava<t |> dīrgharātram mayā śramaṇo gautamo

viheṭhito na ca labdhavāvatāraḥ <|> yan <n>v ahaṁ tīrthyān api viheṭhayeyam iti|

(2)

tena khalu samayena ṣaṭ pūraṇādyāś śāstāḥro ('sarvajñāḥ) sarvajñābhimānino

rājāgṛham upaniśritya viharaṁti|

atha māra<ḥ> pāpīyān pūraṇa<sya> varṇam ātmānam abhinirmmāya yena maskarī

gośālīputras tenopasaṁkrāntaḥ <|> upasaṁkramya maskariṇo gośā(l)ī(putrasya) purato

jvalanatapana varṣaṇavidyotanaprātihāryāṇi vidarśayitum ārabdhaḥ <|> maskārī gośālīputraḥ

kathayati <|> pūraṇa evaṁvidhās tvayā guṇagaṇā adhigatāḥ <|> adhigatā <ḥ|>

(3)

evaṁ saṁjay(ino vai)raṭṭīputtrasya ajitasya keśakaṁbalasya kakudasya kātyāyā-

nasya nigranthasya jñātiputtrasya purato jvalanatapanavarṣaṇavidyotanaprātihāryāṇi

vidarśayitum ārabdhaḥ <|> so 'pi kathayati <|> pūraṇa e(va)ṁ(vidhā)s tvayā guṇagaṇā

adhigatā<ḥ| adhigatāḥ|>

evaṁ maskariṇo gośalīputtrasya varṇam ātmānam abhinirmmayā sarveṣāṁ sakāśam

upasaṁkrāntaḥ pūrvavad yāvad eva<ṁ>vidhās tvayā guṇagaṇā adhigatā<ḥ| adhigatāḥ>| ||

evaṁ saṁjayino vairaṭṭīpu(ttrasya varṇa)m ātmānam abhinirmmāya sarveṣām sakāśam

upasaṁkrāntaḥ pūrvavat|| <evaṁ ajitasya keśakaṁbalasya varṇaṁ ātmānam abhinirmmāya

sarveṣāṁ sakāśam upasaṁkrāntaḥ pūrvavat||> evaṁ kakudasya kātyāyanasya varṇam

ātmānam abhinirmmāya sarveṣā<ṁ> sakāśam upasaṁkrāntaḥ pūrvavat| <||> evaṁ

nigranthasya (jñātipu)ttrasya varṇam ātmānam abhinirmmayā sarveṣāṁ sakāśam

upasaṁkrāntaḥ pūrvavat<||>

(4)

tesām ekaikaḥ saṁlakṣayati <|> sarva ete na māhardhikā mahānubhāvāḥ

sthāpayitvā mām ekam iti<|>

(5)

athāpareṇa (samaye)na ṣaṇṇāṁ pūraṇādīnāṁ śāstrīṇāṁ kutāhalaśālāyāṁ sanni-

ṣaṇṇānāṁ sannipatitānām ayam evamrūpo 'bhūd antarākathāsamudāhāraḥ <|> pūrva<ṁ>

vayam bhavataḥ satkṛtāś cā<sma> na guru kṛtasya nama +  +  + kṛtāś ca

mānitāś ca pūjitāś ca rājñāṁ rājamāttrāṇāṁ brāhmaṇānāṁ gṛhapatīnāṁ naigamānāṁ

jānapadānāṁ dhanināṁ <śreṣṭhināṁ> sārthavāhānāṁ lābhinaś cāsma bhūvaṁś cīvara-

piṇḍapātaśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapari(ṣkārā)ṇāṁ <|> te vyaṁm etarhi na

(6)

satkṛtā na gurukṛtā<ḥ> pūrvavad yāva<n> na ca lābhi<na>ś ca cīvarapiṇḍapātaśayanāsanaglāna-

pratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṁ| <|> ayaṁ tu bha gavantaḥ śramaṇo gautamaḥ satkṛto guru-

(kṛtaḥ) pūrvavad yāval lābhī ca śramaṇo gautamaḥ cīvarapiṇḍapātaśayanāsanaglāna-

pratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṁ<|>

ete vayaṁ bhavantaḥ śramaṇaṁ gautamam uttaremanuṣyadharmme riddhiprāti-

hā(ryeṇā)hvāyāmahe <|> yady ekaṁ śramaṇo gautama uttaremanuṣyadharmme riddhi-

prātihāryaṁ vidarśayiṣyati vayaṁ dve <|> dve śramaṇo gautamo vayaṁ catvāri <|> catvāri śra-

maṇo gautamo vayam aṣṭau <|> śramaṇo gau(tamo) vayaṁ ṣoḍaśa<|> ṣoḍaśa

śramaṇo gautamo vayaṁ dvātṛṁśa<d> iti yāvac chramaṇo gautama uttaremanuṣyadharmme

riddhiprātihāryaṁ vidarśayiṣyati vayaṁ taddviguṇaṁ tattṛguṇaṁ <uttare>manuṣyadharmme

(7)

(atha pūra)ṇādyāḥ ṣaṭ cchāstāro yena rājā bimbisāras tenopasaṁkrāntā<ḥ|> upa-

saṁkramya rājānaṁ bimbisāraṁ ca jayenāyuṣā ca vardhayitvā idam avocan <|>

(8)

vayaṁ smo deva riddhimaṁto jñānavādinaḥ <|> śr(amaṇo) 'pi gautamo riddhi-

mantaṁ jñānavādinam ātmānaṁ manyate<|> tad arhati jñānavādī jñānavādinā sārdham

uttaremanuṣyadharmme riddhiprātihāryaṁ vidarśayituṁ <|> yady ekaṁ śramaṇo gautama

uttare(manu)ṣyadharmme riddhiprātihāryaṁ vidarśayiṣyati vayaṁ dve <|> dve pūrvavad

yāvadd vayaṁ ta<d>dviguṇaṁ ca ta<t>tṛguṇaṁm uttaremanuṣyadharmme riddhiprāti-

hāryaṁ vidarśayiṣyāmo 'rdhamārgaṁ śramaṇo gautama āgacchatu vayam a(py ardha)-

(mārgaṁ gamiṣyāma iti|)

(9)

(atha pūraṇādyāḥ ṣaṭ cchāstāro) ....

(yena rājā prasenajit kauśalas tenopasaṁkrāntāḥ| upasaṁkramya rājānaṁ prasenajitaṁ

kauśalaṁ jayenāyuṣā ca vardhayitvāvocan| vayaṁ smo deva riddhimaṁto jñānavādinaḥ|)

śramaṇo 'pi gautama riddhimantaṁ jñānavādinam ātmānaṁ manyate<|> tad arhati

jñānavādī jñānavādinā sārdham uttaremanuṣyadharmme riddhiprātihāryaṁ vidarśayitum<|>

yady ekaṁ śramaṇo gautama u(ttaremanuṣyadharmme riddhiprā)tihāryaṁ vidarśayiṣyati

vayaṁ dve <|> dve śramaṇo gautamo vayam vayaṁ catvāri<| catvāri> śramaṇo gautamo

vayam aṣṭau <|> aṣṭau śramaṇo gautamo vayam ṣoḍośa <|> ṣoḍaśa śramaṇo gau(tamo

vayaṁ dvātṛṁśad iti) yāva<c> śramaṇo gautama uttaremanuṣyadharmme riddhiprāti-

hāryaṁ vidarśayiṣyati vayaṁ ta<d>dviguṇaṁ ta<t>tṛguṇaṁm uttaremanuṣyadharmme

riddhiprātihāryaṁ vidarśayiṣyāmo 'rdhamā(rgaṁ śramaṇo gautama) āgacchatu vayam

apy ardhamārgaṁ gamiṣyāma iti<|>

(10)

rājā prasenajit vo kauśalaḥ kathayaṁti<|> bhavanto yady evam āgamayata tāvad

yāvadad ahaṁ bhagavantam avalo(kayā)mīti<|> te (kathayaṁti| deva

śobhana)m evaṁ bhavatu tiṣṭhāma iti<|>

atha rājā prasenajit kauśalo yena bhagavāṁs tenopasaṁkrāntaḥ <|> upasaṁkramya

bhagavataḥ pādau śirasā vanditvaikānte niṣaṇṇa<ḥ> ekāntaniṣaṇṇo rājā prasenajit kauśal(o

bhagavantam eta)d avocat <|> ime bhadanta tīrthyā bhagavantam uttaremanuṣya-

dharmme riddhiprātihāryeṇāhvayaṁte| tad darśayatu bhagavān uttaremanuṣyadharmme

riddhiprātihāryaṁ nirbhatsayitu<ṁ> tīrthyā<ṁ> nandayitu<ṁ> deva(manuṣyāṁs toṣoyi)-

tu<ṁ> sajjanahṛdayānīti<|>

(11)

evam ukte bhagavān rājānaṁ prasenajitaṁ kauśalam idam avocat <|> nāhaṁ

mahārāja śrāvakāṇām evaṁ dharmmaṁ deśayiṣyāmi <|> ete yūyaṁ bhikṣava āgatāgatānāṁ

(brāhmaṇagṛha) (pat)ī(nā)ṁ (u)ttaremanuṣyadharmme riddhiprātihāryaṁ vidarśaya-

tety api tv aham evaṁ śrāvakāṇāṁ dharmmaṁ deśayāmi praticchannakalyāṇā bhikṣavo

viharata <vi>vṛtapāpā iti<|>

(12)

dvir api tṛr api rājā (prasenajit kau) (śalo bhagavantam etad avocat| ime

bhadanta tīrthyā bhagavantam uttaremanuṣyadharmme riddhiprātihāryeṇāhvayaṁte| tad

darśayatu bhagavān uttaremanuṣyadharmme riddhiprātihāryaṁ nirbhatsayituṁ tīrthyān

nandayituṁ devamanusyān toṣayituṁ sajjanahṛdayānīti| dvir api tṛr api bhagavān rājānaṁ

prasenajitaṁ kauśalam idam avocat <|> nāhaṁ mahārāja srāvakāṇām evaṁ dharmmaṁ

deśayiṣyāmi| ete yūyaṁ bhikṣava āgatāgatānāṁ brāḥmaṇagṛhapatīnāṁ uttaremanuṣya-

dharmme riddhiprātihāryaṁ vidarśayatety api tv aham evaṁ śrāvakāṇāṁ dharmmaṁ

deśayāmi praticchannakalyāṇā bhikṣavo viharata vivṛtapāpā iti||)

(13)

(bhavanto) yadi vā śramaṇo gautamo niṣpalāyate yadi vā pakṣaṁ

samanveṣate <|> katham attra pratipattavyam iti<|> teṣām etad abhavat <|> bhavanto

niścayena śramaṇo gautamaḥ pakṣaṁ samanveṣate yadi bhavatām abhipretaṁ vayam (api

pa)kṣaṁ samanveṣāmahe<|>

tena khalu samayena yena kuśinagaryām subhadrah parivrājakaḥ prativasati jīrṇṇo

vṛddho mahallakaḥ kauśināgarāṇāṁ mallānāṁ : satkṛto gurukṛto mānitaḥ pūjito ( 'rhatsaṁ-

mā) ta<ḥ|> te kṛtasaṁketās tasya sakāśam upasaṁkrāntā<ḥ> kathayaṁti <|>

subhadras tvam asmākaṁ sabramācārī bhaviṣyāsmābhiḥ śramaṇo gautama uttare-

manuṣyadharmme riddhiprātihāryeṇāhūtaḥ<|> sāhāyyaṁ ka(lpaya) <|> sa kathaya ṁti

<|> bhavanto na śobhanaṁ yuṣmābhiḥ kṛtaṁ yac chramaṇo gautamaḥ uttaremanuṣya-

dharmme riddhiprātihāryeṇāhūtaḥ <|> tat kasya hetoḥ <|> mahardhiko 'sau mahāmubhāvaḥ <|>

kathaṁ jñāyate <|> upapattitaḥ <|> kā'tro(papattiḥ||)

(14)

bhava<n>to yadā śramaṇo gautamo loke notpānnas tadā mama mandākinyāṁ

puṣkariṇyāṁ tīre divāvihāraḥ <|> so 'haṁ piṇḍapātam ādāyānavataptaṁ mahāsaro gacchāmi

paribhoktuṁ<|> tatra mamānavataptanivāsinyo devatā ekānte (niṣaṇṇa)sya pānīyam

uddhṛtyānuprayaccha<ṁ>ti <|> yadātu śramaṇo gautamo loka utpanna tadā tasya śāriputro

nāmāgraśrāvakaḥ <|> tasya cundo nāma śrāmaṇerakaḥ <|> sa pāṁsukūl<ik>am ādāyāna-

vataptaṁ mahāsaro gac(chati| ta)sya tā anavataptanivāsinyo devatās tatpāṁsukūlaṁ

śaucayitvā prayacchaṁti <|> tena śaucodakenātmānaṁ siṁcaṁti <|> tad yasya vayaṁ

śi ṣyapraśiṣyair api na samāḥ <|> sa yuṣmābhir uttaremanuṣyadharme riddhiprā-

tihāryeṇāhūto na śobhanaṁ kṛtam iti<|>

(15)

te parasparaṁ kathayaṁti <|> bhava<n>ta eṣo 'pi tatpakṣya eva<|> gacchāmo 'nyaṁ

samanveṣāma iti <|> te taṁ śāṭhyasamudācāreṇa saṁmānya prakrāntāḥ <|>

anyatamasmiṁ pravivikte pṛthivīpradeśe sthitvā saṁjalpaṁ ku(r)v(anti)|||

(pañcā)bhijñaḥ prativasati <|> tasya sakāśaṁ gacchāmaḥ <|> so 'smākaṁ sāhāyyaṁ 

kalpayiṣyatīti <|> apare(ṇa)|||

so 'smākaṁ sāhāyyaṁ kalpayiṣyatīti|

(16)

tena khalu samayenānyatamasmiṁ himavatkandare (v)i(vidha-)|||

(pañcamātrāṇi ṛṣiśa)tāni prativasanti <|> yadbhūyasa paṁcābhijñās tanmadhyād ekaḥ

paṁcābhijño grāmāntaṁ samavasṛtaḥ <|>  sa i..|||

tena yathāvṛttaṁ samākhyātaṁ <|> te saṁjātasaumanasyās teṣāṁ sakāśam upasaṁkrāntās

tataḥ parasparaṁ pratisaṁ(jātasaumanasyāḥ)|||

(bhavanta yūyam asmākaṁ sabramacārino bhaviṣyatāsmābhiḥ śramaṇo gautama)

uttaremanuṣyadharme riddhiprātihāryeṇāhūtaḥ sahāyyaṁ kalpayateti| te ka(thaya)nti <|>

bhavantaḥ.. |||

prakrāntāḥ<|>

(17)

yāvad rājñaḥ prasenajitah kauśalasya kālo nāma rājakumāro vai(mā)tro bhrātā

sa(gandha-)|||

(kṣi)pto 'ṅse nipatitaḥ <|> so 'parair dṛṣṭo <|> mitrāri madhyamo lokaḥ <|> tair

amātyānāṁ niveditaṁ <|> a(mātyā api)|||

(te)ṣāṁ ājñā dattā : gacchantu bhavantaḥ parityakto me kālo rājakumāraḥ

karacaraṇavikalaṁ kuru<vantu> veti|||

(anyenāpi mahā)janakāyena parivaritas tiṣṭhati|

(18)

yāvāt tīrthyās tena pradeśana gacchanti <|> te tasya jñātibhir uktā <|> āryāḥ kālasya

rāja (kumārasya aṁgapratyaṁgāni satyopayācanam)|||

(19)

(yāvad āyuṣmān āna)ndaḥ piṇḍapātam aṭaṁs taṁ pradeśam anuprāptaḥ <|> sa 

tair uktaḥ <|> ārya kālasya rājakumārasya aṁgapratyaṁg(ā)ni satyopayāca(nam)|||

(uttaraṁ māṇavam āmantrayate| ehi tvam māṇava yena bhagavāṁs tenopasaṁkrāma|

upasaṁkramyāsmākaṁ vacanena bhagavataḥ pādau śirasā vandi) tvālpābādhatāṁ ca

pṛcchālpātaṁkatāṁ ca laghūtthānatāṁ ca yāttrāṁ ca balaṁ ca sukhaṁ cānavadyatāṁ ca 

sparśavihāratāṁ ca evaṁ ca vada <|> iha bhadanta tīrthyāḥ saṁniṣaṇṇā<ḥ> | sannipatitā<ḥ> | 

yasyedānīṁ bhagavāṁ kālaṁ manyata iti <|> e(vaṁ deve)ty uttaro māṇavo rājñaḥ

prasenajitaḥ kauśalasya pratiśrutya yena bhagavāṁs tenopasaṁkrānta<ḥ> dupasaṁkramya

bhagavatā sārdhaṁ saṁmukhaṁ saṁmodanīṁ saṁraṁjanīṁ vividhāṁ kathāṁ

vyatisāryaikānte niṣaṇṇaḥ<|>

(20)

<ekāntaniṣaṇṇa> u(ttaro) māṇavo bhagavantam idam avocat <|> rājā bho

gautama prasenajit kauśalo bhagavato gautamasya pādau śirasā vandate 'lpābādhatāṁ ca 

pṛcchaty alpātaṁkatāṁ ca laghūtthānatāṁ ca yāttrāṁ (ca ba)laṁ ca sukhaṁ cāna-

vadyatāṁ ca sparśavihāratāṁ ca <|> sukhī bhavatūttara rājā prasenajit kauśalas tvaṁ ca <|> rājā

bho gautama prasenajit kauśala evam āha <|> tīrthyāḥ prātihāryamaṇḍape sanniṣaṇṇāḥ 

sanni(patitāḥ|) yasyedānīṁ bhagavāṁ kālaṁ manyata iti<|>

bhagavān āha| gacchottarā<ha>m adyāgata ity uttaro māṇavaḥ saṁprasthitaḥ<|>

bhagavatā tathādhiṣṭhito yathā vitatapakṣa iva haṁsarājo gaganatalam abhyudgamiṣya

(21)

kilikilā prakṣve(ḍaśab)danādibhir anekai<ḥ> prāṇiśatasahasrai<r> vismayotphulla-

locanair abhivīkṣyamāṇo vihāyasā prātihāryamaṇḍape 'vatīrṇaḥ <|> tāṁ vibhūtiṁ dṛṣṭvā

rājā prasenajit kauśalo vismayāvarjitamanās tīr<th>y(ā)(na ida)m avocat<|> vidarśi-

taṁ bhadaṁta bhagavatā uttaremanuṣyadharmme riddhiprātihāryaṁ <|> idānīṁ

yuṣmākam avasaraprāpto yūyaṁ vidarśayateti <|> te kathayaṁti <|> deva mahājanakāyo 'tra

sannipatitaḥ <|> āgamaya tvaṁ <|> ko jānī(t)e (kasya) tat prātihāryaṁ kiṁ śramaṇasya 

gautamasyāhosvid asmākam iti <|>

tat samanantaram eva gaṇḍakenārāmakena riddhyā gandhamādanāt parvatā ḥd ane-

kaśākhāpraśākhavitataḥ pāṇḍuphalopaśobhito 'nekapakṣigaṇ(a)|||

(22)