• Home
• Canon Text
• Romanized
• śāstrapiṭaka
• kāvya
• buddhodayakāvyam

buddhodayakāvyam

Technical Details

sugatakaviratna-

śāntibhikṣuśāstrikṛtaṁ

buddhodayakāvyam

prathamaḥ prasaṁgaḥ

janmamaṁgalam

snehārdrastanute sukhāni satataṁ yo duḥkhināṁ jīvane,

maitryā nirbhayatāṁ dadhāti vipulāṁ yo jīvatāṁ mānase|

viśvastā janateha mātari yathā yasmin sulabdhotsavā,

kāruṇyāmṛtasāravān vijayatāṁ sattvaḥ sa kopyuttamaḥ ||1||

yo lokāya varo varaṁ vitarita prītyuttamenātmanā

śalyānyuddharatīha jīvanapathād yo jīvatāṁ bhūtaye|

lokaḥ śāpaśarau na jātu labhate yasmādudārāśayāt

sarvāśāparipūraṇāya jagatastaṁ bodhisattvaṁ bhaje|| 2||

(1)

yo dīpaṁkaramāśrito vihitavān bodhāvudārāṁ matiṁ

setsyasyātmamanoratheṣviti varaṁ yaḥ prāptavāñchrīghanāt|

evaṁ yaḥ praṇidhānavān karuṇayā saṁprasthito vyākṛto

jātaḥ śākyakule sadā sa bhagavān kṣemāya naḥ kalpatām||3||

yā śaśvad dhriyate ca yā ca manasā saṁvedyate'nāsravā

nityā dharmamayī ca yā'parimitā kāruṇyakoṣānvitā|

yasyā eva balena tiṣṭhati jano hiṁsāṁ vinā śaktimān

tāṁ śāntyai jagatāṁ bhaje bhagavataḥ śāntyaikasārāṁ tanum||4||

nirmāṇena rateḥ priyasya vapuṣaḥ kāntiṁ kṣipantīṁ śriyā

jyotsnāṁ candramasaḥ svasaumyavibhayā vītaśriyaṁ kurvatīm|

siṁcantīṁ svasubhāṣitena madhunā tiktaṁ janānāṁ manaḥ

rūpeṇāpratimāṁ bhaje bhagavataḥ kāntyaikasārāṁ tanum|| 5||

(2)

śāntaṁ vairamaho vṛkī mṛgasutān stanyena puṣṇātyaho

tigmaiḥ saṁtanute karairapi lihaṁstāpaṁ na suryo'pyaho|

bhinno lokagaṇo vivādakalahairhantaikyamadyāśnute

kṣubdhaṁ sarvamidaṁ praśāmyati jagad bhoḥ paśya buddhodayam|| 6|

śrutvedaṁ sumanoharaṁ priyakaraṁ śrībrahmaṇo bhāṣitaṁ

devā mānavarūpiṇo bhuvamitāḥ śrīlumbinīṁ sarvataḥ|

kurvanto janatāṁ śubhāruṇataraiḥ piṣṭātakaiḥ śrīmatīṁ

nṛtyanto rasabhāvarītimadhurāṁ gītaśriyaṁ tanvate|| 7||

vande lokapate

lokamanāthamimaṁ vivadantaṁ

kalaharataṁ kuśalaṁ na carantam|

anukampayituṁ bhuvamavatīrṇa

vande lokapate|'||

(3)

jano janasya viruddhaṁ tanute

svaparabhedamayalokaṁ manute|

saṁdhātuṁ lokānavatīrṇa

vande lokapate |'a||

hiṁsantaṁ jīvān dharmārthaṁ 

hiṁsantaṁ lokān rājyārtham|

śikṣayituṁ karuṇāmavatīrṇa

vande lokapate|| i||

yaḥ pātayati na daṁḍaṁ śastraṁ

yo rakṣati dharmeṇa nirastram

nāthaḥ sa iti gaditumavatīrṇa

vande lokapate ||ī||

tṛṣṇādāsamanuṣyamapūrṇaṁ

bhāti sadā bhuruvasubhiḥ pūrṇam|

śame sukhaṁ śāsitumavatīrṇa

vande lokapate|| u||

(4)

parasvamiha tṛṣṇayā harantaṁ

paradāreṣvanucitaṁ carantam|

śīlaṁ deśayituṁ hyavatīrṇa

vande lokapate|| ū||

yaśca svaduḥkhoddhāre yatnaḥ

paraduḥkhoddhāre'pi sa yatnaḥ|

karya iti pravaditumavatīrṇa

vande lokapate ||ṛ||

caryā kṛpāmatiṁ janamitraṁ

lavena kurute sarvapavitram|

iti deśayituṁ jagadavatīrṇa

vande lokapate ||ṝ||

madhuriha varivasyati

aruṇarāgamayalalitavasanasamalaṁkṛtavispharitāśaiḥ|

taruṇatarānalahasitasadṛśasumanoharavikacapalāśaiḥ||

madhuriha varivasyati jananātham|

māmapi nataṁ kuruṣva śokahara nijakaruṇayā sanātham|| a||

(5)

diśi diśi surabhigandhasamudīraṇapaṭutaravikasitasālaiḥ|

navamaṁjarīmanojña-vihaṁgamakūjanacāru-rasālaiḥ||

madhuriha varivasyati jananātham|

māmapi nataṁ kuruṣva śokahara nijakaruṇayā sanātham|| ā||

vakulavīthikāviharaṇaśīlasukhitayuvajanasaṁlāpaiḥ|

āmrakuṁjagataśiśujanakelisamayakṛtabahulālāpaiḥ||

madhuriha varivasyati jananātham|

māmapi nataṁ kuruṣva śokahara nijakaruṇayā sanātham||i||

yavagodhūmasasyalavanānatakṛṣakavadhūmṛdugānaiḥ|

dattataruṇajanasādhuvādaparivardhitagītavitānaiḥ|

madhuriha varivasyati jananātham|

māmapi nataṁ kuruṣva śokahara nijakaruṇayā sanātham|| ī||

(6)

vaṭatintiṇīvilaṁbitadolāndolanalokaśarīraiḥ|

sarasasamayakṛtahṛdayaharaṇavaśaparamabhīrurasavīraiḥ||

madhuriha varivasyati jananātham|

māmapi nataṁ kuruṣva śokahara nijakaruṇayā sanātham|| u||

rasasaṁcayatallīnakusumagṛhagarbhagataiḥ saṁkṣubdhaiḥ|

ḍayanavidhūtapakṣakṛtajhaṁkṛtiravasubhagairmadhulubdhaiḥ||

madhuriha varivasyati jananātham|

māmapi nataṁ kuruṣva śokahara nijakaruṇayā sanātham|| ū||

rukṣacittamapanīya janitasulalitasulalitarasabhāvaiḥ|

sakalalokahṛdayaṁgamakokilakuhūkuhūkalarāvaiḥ||

madhuriha vārivasyati jananātham|

māmapi nataṁ kuruṣva śokahara nijakaruṇayā sanātham|| ṛ||

sparśasukhena tanau romāṁcanasaṁvidhānakṛtadhīraiḥ|

lalitalumbinīvanavikāsane paramavidagdhasamīraiḥ||

(7)

madhuriha varivasyati jananātham|

māmapi nataṁ kuruṣva śokahara nijakaruṇayā sanātham||ṝ||

janasakala-maṁgalam

dinamiva gaganamaṇerudayena|

tava janmaneha puṇyatamena||

siddhamastu janasakalamaṁgalam|

ṛddhamastu janasakalamaṁgalam|| a||

śvasitamivātra jane pavanena|

prāṇadāyinā tavodayena|

siddhamastu janasakalamaṁgalam|

ṛddhamastu janasakalamaṁgalam|| ā||

jīvitamiva lokasyānnena|

tava saṁjīvanakaraṇabhavena||

siddhimastu janasakalamaṁgalam|

ṛddhamastu janasakalamaṁgalam|| i||

(8)

sukhamiva kālavarṣidevena|

dharmavarṣiṇā tvadavasareṇa||

siddhamastu janasakalamaṁgalam|

ṛddhamastu janasakalamaṁgalam|| ī||

kusumahasitamiva madhusamayena|

harṣakṛtā tava saṁjātena||

siddhamastu janasakalamaṁgalam|

ṛddhamastu janasakalamaṁgalam|| u||

āplāvanamiva vṛhadaudhena|

kāruṇyena tavotpādena||

siddhamastu janasakalamaṁgalam|

ṛddhamastu janasakalamaṁgalam|| ū||

tanukalpanamiva siddharasena|

tava duḥkhāpahasamudbhavena||

siddhamastu janasakalamaṁgalam|

ṛddhamastu janasakalamaṁgalam|| ṛ||

(9)

sakalajanagamanamiva gaganena|

tavoditena śaraṇabhūtena||

siddhamastu janasakalamaṁgalam|

ṛddhamastu janasakalamaṁgalam|| ṝ||

gītairvādyavijṛmbhitairupacitaiḥ kaṇṭhotthasaptasvarai-

rnṛtyaiḥ sābhinayaiścalatpadakarairnetrārdhasaṁvīkṣitaiḥ|

puṁsāṁ harṣavaśāt satālamukharairvāmāṁganānāṁ kṛtai-

rlumbinyāmabhinandito'jani nṛṇāṁ kṣemāya buddhāṁkuraḥ|| 8||

pītvā tṛptimavāpnuvanti na janā netraiḥ svarūpāmṛtaṁ

paśyantīva nimeṣahīnanayanaiḥ puṣpacchalaiḥ pādapāḥ|

dyaurabhrasya tanoti taṁ sukhayituṁ ramyaṁ vitānaṁ kṣaṇād

ānandena muhurmuhuś calati bhūrdolotsavaṁ tanvatī|| 9||

māyāyāḥ paramāṁ mudaṁ janayate śuddhodanasya śriyaṁ

śākyānāṁ gaṇajātimunnamayate loke narāṇāṁ gatim|

sattvānāṁ bahu kurvate hitasukhaṁ nṝṇāṁ kudṛṣṭeḥ śamaṁ

lokānuddharate mahākaruṇayā nāthāya tubhyaṁ namaḥ|| 10||

(10)

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

janmamaṁgalābhidhānaḥ

prathamaḥ prasaṁgaḥ||

(11)

dvitīyaḥ prasaṁgaḥ

asitāgamanam

karṇākarṇikayādito janapade śrīlumbinībhūṣite

paścācchrīkapilākhyavāstunipure śuddhodano yatprabhuḥ|

āprāleyagirestataḥ sukṛtimaddivyarṣidivyāśrayād

āvindhyāt sugatāṁkurodbhavakathācaryā pravṛttā jane||11||

eko ramyakathāṁ śṛṇoti hi janād yā bodhisattvānugām

anyasmai sa vibhūṣya tāṁ kathayati prītyā prasannāntaraḥ|

evaṁ maṁgalajanma tasya jagatāṁ māṁgalyamūrteḥ sphuṭaṁ

sarvāpyatra vidāṁ cakāra janatā bhaktyā natāpyunnatā||12||

śrutvā tasya bhavaṁ bhavārtiśamanaṁ sanmaṁgalānāṁ nidhiṁ

matvā bhāratavarṣabhāgyamatulaṁ tajjanmanālaṁkṛtam|

buddhvā sarvamanāmayaṁ taduditenāsmin dharāmaṇḍale

niṣkāmo'pyasito'gamacchiśuvaraṁ taṁ draṣṭukāmo muniḥ|| 13||

(12)

śrīśuddhodanabhūpatirmunivaraṁ taṁ pūjayitvādarād

ātmānaṁ ca sarājyabāndhavajanaṁ tasmai samarpyākhilam|

kiṁ tadyatkaravāṇi te priyamiha prāptasya kṛtvā kṛpāṁ

śiṣyaṁ śādhi mahāmune drutamiti provāca baddhvāṁjalim|| 14||

nārthe me vasunā na ko'pi nṛpaternārthe na rājyena me

nārthaḥ ko'pi gṛhairmamāsmi mudito hitvā gṛhānnirjane|

yadyat te'rpitamadya me janadhanaṁ tattattavaivāstu bhoḥ

kāmo me tava sūnumīkṣitumaho taṁ kevalaṁ pūraya|| 15||

śreṣṭhasyāpi tathā samīkṣya hṛdayaṁ prītaṁ paraṁ svātmaje

rājā harṣabharānataḥ sa vidadhat kāmaṁ sakāmaṁ muneḥ|

dhātryaṁke suvirājitaṁ nijasutaṁ pūrṇenduramyānanaṁ

prītyā lokamanoharaṁ munivarasyāgre samānītavān|| 16||

(13)

lokālokamanoharaṁ śiśuvaraṁ sarvārthasiddhipradaṁ

pūrṇaṁ lakṣaṇasampadāa vipulatāṁ rūpaśriyo vibhratam|

sākṣādaṁkuritaṁ tathāgatamahāvṛkṣasya bījaṁ gaṇe

śākyānāmavalokya śākyanṛpatiṁ brahmarṣirevaṁ jagau|| 17||

asitarṣiḥ (asita-ṛṣi)

madhye bhruvoḥ paramaramaṇīyaṁ dakṣiṇataḥ parivṛttam|

urṇākoṣamavaitu mahāsattve dharmaśrīnṛttam||

lakṣaṇalakṣitamatisukumāram|

paśyatu sugatāṁkuraṁ kumāram|| a||

jānulaṁbinau bālatanāvapyatimānuṣāvabālau|

viśvamidaṁ rakṣitumavagacchatu bhujāvasya suviśālau||

lakṣaṇalakṣitamatisukumāram|

paśyatu sugatāṁkuraṁ kumāram|| ā||

māravimardanamidaṁ bodhayatu jālāṁkitakaracaraṇam|

nūnamayaṁ bhavitā sakalanāṁ lokānāmiha śaraṇam||

lakṣaṇalakṣitamatisukumāram|

paśyatu sugatāṁkuraṁ kumāram|| i||

(14)

vinibhālayatu cakraparimaṁḍitapādāvasya suramyau|

satyamasya loke bhavitārāvubhau nṛdevau damyau||

lakṣaṇalakṣitamatisukumāram|

paśyatu sugatāṁkuraṁ kumāram||ī||

vāraṇavastikoṣamavagacchatu hrīsaṁrakṣaṇakoṣam|

māravadhūrapi vanditumutkā bhavitainaṁ gatadoṣam||

lakṣaṇalakṣitamatisukumāram|

paśyatu sugatāṁkuruṁ kumāram|| u||

smitaṁ vibhāvayatu prasannamadhivadanaṁ vismayajananam|

raveruditamiva sakaladṛṣṭitamaso lokānāṁ śamanam||

lakṣaṇalakṣitamatisukumāram|

paśyatu sugatāṁkuraṁ kumāram|| ū||

vadanaṁ vacanavihīnaṁ saṁprati kalayatu janayattoṣam|

pravacanakṛjjanayitā dhruvaṁ lokasya satyasaṁtoṣam||

lakṣaṇalakṣitamatisukumāram|

paśyatu sugatāṁkuruṁ kumāram|| ṛ||

(15)

avalokayatu dṛśaiva dvandvaharamenaṁ bālamabālam|

mārgamavaśyaṁ labdhā loko'nena vigatakalijālam||

lakṣaṇalakṣitamatisukumāram|

paśyatu sugatāṁkuraṁ kumāram|| ṝ||

taṁ śauddhodanimādareṇa parameṇodvīkṣamāṇo munī

ramyaṁ gītamudīrya śākyanṛpatestuṣṭiṁ vyadhād vyākṛtaiḥ|

paśyāt kiṁ tu manasyabhūt kimapi yad brahmarṣireṣa kṣaṇād

ākāśonmukhavāṣpapūrṇanayanaḥ saṁruddhakaṁṭho'bhavat|| 18||

dṛṣṭvā gadgadakaṁṭhamevamavanestaṁ daivataṁ tatkṣaṇāc-

chokenākulacetasā parigataṁ bāṣpāmbupūrṇekṣaṇam|

bhīto bhūmipatiḥ kumāraviṣaye saṁdehapūrṇāntaraḥ

kṛtvā mūrdhani yācanāṁjalimimāṁ dīnāṁ babhāṣe giram|| 19||

(16)

rājā

sakalabandhujana-nikhilasaṁghajana-sapurarāṣṭrajanaharṣam|

sāṁvatsarikadevavidbrāhmaṇakathitabahuvidhotkarṣam||

sakalalokahitamimamupajātam|

uktvā kiṁ rodiṣi saviṣādam|| a||

naranārīgaṇa-bālabālikāgaṇa-nartanopacāram|

kalakaṁṭhodgatasaṁgītadhvanikṛtabahuvidhasatkāram||

sakalalokahitamimamupajātam|

uktvā kiṁ rodiṣi saviṣādam|| ā||

lakṣaṇasūcitaniścitamahāpuruṣatābhūṣitadeham|

bodhimavāpsyantaṁ vyapagatakalikaluṣamohasaṁdeham||

sakalalokahitamimamupajātam|

uktvā kiṁ rodiṣi saviṣādam|| i||

rāgadveṣavidhūnana-hiṁsonmūlana-śāntinidhānam|

nikhilalokasajjanasaṁpāditapūjanayogyanidānam||

sakalalokahitamimamupajātam|

uktvā kiṁ rodiṣi saviṣādam|| ī||

(17)

nijajanmahitasakaladhānyadhanasukhasamṛddhivaipulyam|

svātmanaiva nijaparamamanohararūparāśinā tulyam||

sakalalokahitamimamupajātam|

uktvā kiṁ rodiṣi saviṣādam|| u||

sanagarajanapadamaṁḍalalokasamūhaviditavṛttāntam|

labdhanūtanodayauṣadhipriyatamasamānamatikāntam||

sakalalokahitamimamupajātam|

uktvā kiṁ rodiṣi saviṣādam|| ū||

hṛtabahudhāparipīḍitaduḥkhanimagnaviśvajanapīḍam|

śaraṇahīnajanahetuparamaśaraṇapradasukhaikanīḍam||

sakalalokahitamimamupajātam|

uktvā kiṁ rodiṣi saviṣādam|| ṛ||

vyākṛtamiha bahuvidhaṁ tathāgatapadamanupamalabdhāram|

lokān amṛtamayīṁ vṛṣṭiṁ vidhāya sutarāṁ trātaram||

(18)

sakalalokahitamimamupajātam|

uktvā kiṁ rodiṣi saviṣādam| ṝ||

asitarṣiḥ (asita-ṛṣi)

dhṛtakāṣāyapaṭaṁ kurvantaṁ hṛdayaṁ vītakaṣāyam|

dharmāmṛtavarṣeṇa nirundhantaṁ kleśāgnimapāyam||

na śroṣyāmi vadantaṁ vīram|

iti rodimi samayo mama yātuṁ hanta vihāya śarīram| a||

vandyamānamanupamaṁ sakalalokairvidhattabahumānam|

mānanīyamiha mahāmānilokairapi gatābhimānam||

na śroṣyāmi vadantaṁ vīram|

iti rodimi samayo mama yātuṁ hanta vihāya śarīram|| ā||

ekakulaṁ dharmaikakulaṁ nūtanaṁ jane janayantam|

uccāvacanīcoccasakalanṛkulāgrahamupaśamayantam||

na śroṣyāmi vadantaṁ vīram|

iti rodimi samayo mama yātuṁ hanta vihāya śarīram|| i||

(19)

āsumerumastakāt kumeroścaramakoṭiparyantam|

udayāstācalayormadhye janamimamekīkurvantam||

na śroṣyāmi vadantaṁ vīram|

iti śroṣyāmi vadantaṁ vīram|

iti rodimi samayo mama yātuṁ hanta vihāya śarīram|| ī||

dharmeṇābhyudayasya mārgamanupamaṁ janān gamayantam|

narasurapūjanayogyamimaṁ mānavaṁ guṇai racayantam||

na śroṣyāmi vadantaṁ vīram|

iti rodimi samayo mama yātuṁ hanta vihāya śarīram|| u||

karuṇaughena vihiṁsātīvrajvalanaṁ saṁśamayantam|

maitryā vadhabandhoddhatayuddhakathāmakhilāṁ tirayantam||

na śroṣyāmi vadantaṁ vīram|

iti rodimi samayo mama yātuṁ hanta vihāya śarīram|| ū||

(20)

svaprajñayā vibhinnavividhamatajālaṁ saṁchindantam|

dharmamayaṁ viśvaikarājyamupadiśya kaliṁ bhindantam|

na śroṣyāmi vadantaṁ vīram|

iti rodimi samayo mama yātuṁ hanta vihāya śarīram|| ṛ||

sarvairnṛrbhirnṛpairnṛnṛpāṇāṁ lalanābhiḥ kṛtapūjam|

buddhaṁ māravimardanametaṁ śākyanṛpasya tanūjam||

na śroṣyāmi vadantaṁ vīram|

iti rodimi samayo mama yātuṁ hanta vihāya śarīram||ṝ||

māmevaṁ prarudantamaikṣya nṛpate tvaṁ kātaro mā sma bhūr

yadyat kiṁcidavocamasmi sakalaṁ tattad dhruvaṁ setsyati|

ityevaṁ samudīrya śākyanṛpatiṁ datvāśiṣaṁ maṁgalāṁ|

vipro rājakulātsvamāśramamagāt sarverjanairvanditaḥ||20||

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

'sitāgamanābhidhāno

dvitīyaḥ prasaṁgaḥ||

(21)

tṛtīyaḥ prasaṁgaḥ

gopāparigrahaḥ

sarvārthānudayonmukhān nijapituḥ kṛtvodayenātmanaḥ

siddhārtho'tra dine dine nijavayovṛddhyā samaṁ vardhayan|

krīḍābhiḥ śiśutākṣaṇe śiśujanaiḥ sārdhaṁ kulaṁ nandayan

kaumāre gurumāśrito laghu sudhīr vidyāsvadhītī babhau|| 21||

kanyānāṁ spṛhaṇīyamātmatanuje dṛṣṭvodgataṁ yauvanaṁ

rājā putravadhūṁ gaṇād varayituṁ prakṣāṁcakārottamām|

bhāvaṁ tadviṣayaṁ kumārasuhṛdāṁ jijñāsamāno mukhāt

lebhe śākyagaṇādhike nijasutasyemāṁ navīnāṁ giram|| 22||

kumāraḥ

yā rūpeṇa bhaved ramaṇīyā guṇairnandayeccittam|

yā rajyenmayyeva cintayenna bahirvasudhāvittam||

vṛṇuyāmahaṁ kumārīm|

tāṁ dharmācaraṇaikasahāyāṁ kamanīyāṁ sukumārīm|| a||

(22)

jātāyāmapi mahākule yasyāṁ na bhavedabhimānaḥ|

hīnakule'pi samutpannāyāmapi nahi bhaved vimānaḥ||

vṛṇuyāmahaṁ kumārīm|

tāṁ dharmācaraṇaikasahāyāṁ kamanīyāṁ sukumārīm|| ā||

āvāhe'tha vivāhe jātiṁ yā gaṇayenna suśīlā|

yāntyāyānti guṇā jātiṁ dṛṣṭvā na hīti matiśīlā||

vṛṇuyāmahaṁ kumārīm|

tāṁ dharmācaraṇaikasahāyāṁ kamanīyāṁ sukumārīm|| i||

yā proṣite na patyau viharet kadāpi paragatacittā|

yā vyabhicarati patiṁ na bhāgyavaiguṇye'pyapagatavittā||

vṛṇuyāmahaṁ kumārīm|

tāṁ dharmācaraṇaikasahāyāṁ kamanīyāṁ sukumārīm|| ī||

śvaśrūṁ mātrīyet satataṁ yā saubhāgye'pi na mattā|

pitrīyet śvaśuraṁ kuśalā kulakarmasu sadāpramattā|

(23)

vṛṇuyāmahaṁ kumārīm|

tāṁ dharmācaraṇaikasahāyāṁ kamanīyāṁ sukumārīm|| u||

vidyākalāsu kuśalā kuśule yasyā matirna lolā|

yā śīlaikabhūṣaṇā ratnakanakabhūṣaṇeṣvalolā||

vṛṇuyāmahaṁ kumārīm|

tāṁ dharmācaraṇaikasahāyāṁ kamanīyāṁ sukumārīm|| ū||

yā mātrayā pibed bhuñjīta mitavyayaśīlā dhanyā|

yā saṁrakṣed gṛhavastūni kulaṁ pālayet sukanyā||

vṛṇuyāmahaṁ kumārīm|

tāṁ dharmācaraṇaikasahāyāṁ kamanīyāṁ sukumārīm|| ṛ||

kiṁ bahunā patimupakurvīta janeṣvapi karuṇāṁ kuryāt|

nityaṁ yā hitamatiścaret kuśalaṁ citte saṁtanuyāt||

vṛṇuyāmahaṁ kumārīm|

tāṁ dharmācaraṇaikasahāyāṁ kamanīyāṁ sukumārīm|| ṝ||

(24)

evaṁ putramanorathaṁ viditavāñchākyādhinātho dvijān

kanyāṁ sarvaguṇānvitāṁ mṛgayituṁ śīghraṁ samādiṣṭavān||

tebhyo daṇḍapadaṇḍapāṇitanujāṁ śrutvā svaputrocitāṁ

tāṁ siddhārthavilocanapraṇayinīṁ kartuṁ cakārotsavam|| 23||

kanyānāṁ vitarannupāyanamasau tasmin kumāro mahe

vyākṣipto na kayāpi cetasi kṛtai rnetrārdhasaṁvīkṣitaiḥ|

gopā taṁ tu vitīrṇabhāṇḍamagamad yasmin kṣaṇe sasmitā

tasminneva kṣaṇeṁ'gulīyakamasau cittena sārdhaṁ dadau|| 24||

gopāyāmanuraktamātmajamano jñātvārthitastadgurum

tenaivaṁ na kṛtaṁ pradātumanasā vīrottamāyātmajām|

tasmādātmayaśo'bhirakṣitumasau gopāṁ grihītuṁ tathā

śilpaṁ darśayituṁ dideśa nṛpatiṁ kartuṁ gaṇe ghoṣaṇām|| 25||

gopāmeva yaśodharāṁ kṛtavatāṁ loke patākāṁ jaye

śākyānāṁ purato'bhibhūya sakalāñchrībodhisattve babhau|

tad dṛṣṭvā tanujāṁ nijāṁ nijakareṇādāya mānī mahān

siddhārthāya dadau nṛpasya vidadhau śrīdaṇḍapāṇirmudam|| 26||

(25)

sā gopā śvaśurālayepi vivṛtā tātasya gehe yathā

vṛddhānāṁ purato'vaguṇṭhanamṛte caryāṁ tatānātmanaḥ|

sarveṣāṁ hṛdayaprasādamakarot maitryā janānāṁ gaṇe

manyante bahu rūḍhimeva hṛdaye ye tān kalaṁ sā jagau|| 27||

gopā

yā svayaṁ na hniyā yutā loke bibheti na lajjayā|

yā na satyaprāvṛtā nityaṁ samā khalu nagnayā||

kiṁ paṭasaṁvṛtavadanayā|

dvayaṁguladhīdhanayā tayā|'||

randhanālayameva yā kartrī vibhūṣitamātmanā|

kiṁ bahirloke'sti vijñātuṁ na jātā tanmanā||

kiṁ paṭasaṁvṛtavadanayā|

dvayaṁguladhīdhanayā tayā|| ā||

(26)

vetti yā colūkhalaṁ kuṇḍaṁ ca vetti śilopalam|

vetti dāsyaṁ svaṁ na loke mūḍhatāyāḥ kāphalam||

kiṁ paṭasaṁvṛtavadanayā|

dvayaṁguladhīdhanayā tayā|| i||

peṣaṇīṁ gehe pinaṣṭi svātmanātra sahaiva yā|

vidyā yā na vinātra saukhyamiti pravetti jane na yā||

kiṁ paṭasaṁvṛtavadanayā|

dvayaṁguladhīdhanayā tayā|| ī||

yodakumbhaṁ saṁpṛṇāti svaṁ rasena na jīvanam|

śāstraśilpaṁ nāsti kiṁcit hanta kartrī sīvanam||

kiṁ paṭasaṁvṛtavadanayā|

dvayaṁguladhīdhanayā tayā|| u||

yā kulasya vibhurna, dāsī duḥkhameva hi yatphalam|

rūpameva balaṁ kṣaṇasthairyaṁ hi yasyāḥ kevalam||

kiṁ paṭasaṁvṛtavadanayā|

dvayaṁguladhīdhanayā tayā|| ū||

(27)

tṛṣṇayā dhanadhānyasaṁtāne gṛheṣvatirāgataḥ|

yā na cintayatīha kiṁcit puṇyamatra virāgataḥ||

kiṁ paṭasaṁvṛtavadanayā|

dvayaṁguladhīdhanayā tayā|| ṛ||

yā na puṁvad saṁpragalbhā yā na puṁvaddhīdhanā|

yā na puṁvad vīrabhāvā yā na puṁvajjīvanā||

kiṁ paṭasaṁvṛtavadanayā|

dvayaṁguladhīdhanayā tayā||ṝ||

jñātvaivaṁ sa yaśodharāṁ narapatī rūpe guṇeṣūttamāṁ

śīlenātmani saṁvṛte suvivṛtāṁ bhatrīṁ ca katrīṁ gaṇe|

prītyā nanditumātmajāmiva nijāṁ saṁchādya ratnaiḥ paṭaiḥ

svastyāśīrvacanopagāṁ śubhagiraṁ sānandamevaṁ jagau|| 28||

(28)

śuddhodanaḥ

kusumeneva sadā vadanena|

lāvaṇyaṁ vibhāti vivṛtena||

tvayā vayaṁ bahu-dhanyā|

vivṛtā tvamasi sukanyā|| a||

ratneneva sadā vadanena|

mūlyaṁ vyaktimeti vivṛtena||

tvayā vayaṁ bahu-dhanyā|

vivṛtā tvamasi sukanyā|| ā||

toyeneva sadā vadanena|

antaḥ kimiti bhāti vivṛtena||

tvayā vayaṁ bahu-dhanyā|

vivṛtā tvamasi sukanyā|| i||

ādarśeneva hi vadanena|

bhāvaṁ phalati sadā vadanena||

tvayā vayaṁ bahu-dhanyā|

vivṛtā tvamasi sukanyā|| ī||

(29)

sarvaḥ saṁtuṣyati vadanena|

priyavacanaṁ śrutvā vivṛtena||

tvayā vayaṁ bahu-dhanyā|

vivṛtā tvamasi sukanyā||u||

gurujana iha nandati vadanena|

vinayaśobhinā kila vivṛtena||

tvayā vayaṁ bahu-dhanyā|

vivṛtā tvamasi sukanyā|| ū||

saṁvṛtena bhāvyaṁ doṣeṇa|

guṇena bhavitavyaṁ vivṛtena||

tvayā vayaṁ bahu-dhanyā|

vivṛtā tvamasi sukanyā||ṛ||

yuktā tvaṁ rūpeṇa guṇena|

mukhena śobhā te vivṛtena|

tvayā vayaṁ bahu-dhanyā|

vivṛtā tvamasi sukanyā|| ṝ||

(30)

evaṁ tāṁ svasute'nurāgaparamāṁ gopāṁ vadhuṁ sarvato

bhāvairbhaktiparāṁ guruṣvatha janeṣvanyeṣu maitrīparām|

saubhāgyasya samṛddhisaukhyasahitasyāśīrbhirāhlāditām

āghrāyānatamūrdhani pramumude śākyeṣu śākyādhipaḥ|| 29||

yādṛksarvaguṇānvitaḥ sa bhagavānchrībuddhabījāṁkuram

tādṛksarvaguṇānvitā bhagavatī sāsītkṛpādhīghanā

anyonyopamasāhacaryamabhavad yūnostayorujjavalaṁ

tad dṛṣṭvā ratikāmayorapi mano jātaṁ tayorutsukam|| 30||

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

gopāparigrahābhidhānas

tṛtīyaḥ prasaṁgaḥ|

(31)

caturthaḥ prasaṁgaḥ

nimittadarśam

gopāṁ prāpya yaśodharāṁ sa guṇavān khyātiṁ gaṇe labdhavān

sāhāyyaṁ svapiturgaṇasya bahudhā kṛtyeṣvatho dattavān|

prītaḥ kiṁtu na vīkṣya śastraparamānanyonyahiṁsāparān

svārthaikapravaṇān gaṇānatha gṛhe bhinnān svabandhūnapi||31||

ānandakṣaṇa eva durlabhatamo loke gṛhasthasya hā

prāyo yāti divāniśaṁ kaliparasyāyuḥ kṣayaṁ kevalam|

kṣatraṁ pāpakameva jīvati nijānanyāṁśca hatvāyudhai-

rnirvairaṁ jagadastu mārga iha kaḥ sāmāgryamāptuṁ jane||32||

ityevaṁ pravicintayan sa vimanā gehāvaruddho bhṛśaṁ

cittaṁ sāntvayituṁ vilokya vipinaṁ gantuṁ bahiḥ pattanāt|

ārūḍho rathamaṁganābhiratanurdṛṣṭo dhruvaṁ sattanuḥ

paurai rājasuto jayadhvaniparaiḥ sānandamālokitaḥ||33||

(32)

mārge siktajale rajovirahite lokākule prāntayo

rājādeśaparaiḥ kṛte'pi puruṣairyatnānmanohāriṇi|

saṁvegāvahavastubhirvirahite'pyānandaghoṣāntare

jīrṇaṁ kaṁcana vīkṣya sārathimuvācāyaṁ ka ityutsukaḥ||34||

kumāraṁ prati sārathiḥ

ayamapi purā baddhadṛḍhavarmā|

samare jayī babhūva sukarmā||

paribhūtaḥ parameṣa idānīm|

jarālīḍhatanureṣa idānīm|| a||

ayamapi purā rūpabalaśālī|

suvihitāṁgarāgo vanamālī||

paribhūtaḥ parameṣa idānīm|

jarālīḍhatanureṣa idānīm|| ā||

(33)

imamavalokya purā bahusaktāḥ|

āsan paurāṁganāḥ pramattāḥ||

paribhūtaḥ parameṣa idānīm|

jarālīḍhatanureṣa idānīm|| i||

vacanamasya pūrvaṁ śrutavantaḥ|

sādhu sādhu cāhurguṇavantaḥ||

paribhūtaḥ parameṣa idānim|

jarālīḍhatanureṣa idānīm|| ī||

ayamapi purā pupoṣa jñātim|

gataḥ parāṁ loke vikhyātim||

paribhūtaḥ parameṣa idānīm|

jarālīḍhatanureṣa idānīm|| u||

pūrvamanenārjitamiha vittam|

ārādhitaṁ sakalajanacittam||

paribhūtaḥ parameṣa idānīm|

jarālīḍhatanureṣa idānīm|| ū||

(34)

rūpaṁ balaṁ dhanaṁ dhīrjñānam|

pūrvamabhūdamuṣya bahu-mānam||

paribhūtaḥ parameṣa idānīm|

jarālīḍhatanureṣa idānīm|| ṛ||

iyaṁ gatiḥ sakalasya bhavitrī|

pūrvaṁ vasubalamasya dharitrī|

paribhūtaḥ parameṣa idānīm|

jarālīḍhatanureṣa idānīm| ṝ||

saṁvigno jarayā nivṛtya gamanāt pratyāgataḥ svān gṛhān

ruddhastatra punaḥ purānnṛpasuto rantuṁ viyāsurvanam|

vīthyāmeva purasya vīkṣya manujaṁ rogārtamārtaḥ svayaṁ

ko'sāvityanuyuktavān nijagade yantrā vivṛtyākhilam|| 35||

kumāraṁ prati sārathiḥ

tapati tanurasya mano vyākulatvameti|

yātaṁ sukhamasya cāyaṁ vedanāmupaiti||

vaṁcita iha khalu bhogāt|

eṣa viṣīdati rogāt|'||

(35)

vātena śvasiti paraṁ nirvṛtiṁ na yāti|

aśanaṁ na bhāti cainaṁ pānaṁ nāpi bhāti||

vaṁcita iha khalu bhogāt|

eṣa viṣīdati rogāt|| ā||

paśyannapi lokānayaṁ paśyati na kiṁcit|

śūnyā dṛṣṭirasya dṛśyaṁ sphurati na kiciṁt||

vaṁcita iha khalu bhogāt|

eṣa viṣīdati rogāt|| i||

vepathurvapuṣi dhairyaṁ mānasaṁ jahāti|

sthātumasamartho grīvāmapi na dadhāti||

vaṁcita iha khalu bhogāt|

eṣa viṣīdati rogāt|| ī||

karuṇaṁ virauti pīḍayāśrumukha āha|

amba hā janaka deva pāhi pāhi hā! hā!||

vaṁcita iha khalu bhogāt|

eṣa viṣīdati rogāt|| u||

(36)

jīvitaṁ śarīre kiṁtu svāsthyamasya nāsti|

duḥkhameva duḥkhameva duḥkhameva cāsti||

vaṁcita iha khalu bhogāt|

eṣa viṣīdati rogāt||ū||

doṣadhātumalamasya kāye kṣobhameti|

bheṣajaṁ tadarthamāptuṁ bhiṣagamupaiti||

vaṁcita iha khalu bhogāt|

eṣa viṣīdati rogāt|| ṛ||

kṣubdhe doṣagaṇe daśā seyaṁ sakalasya|

doṣagaṇaḥ kṣubdhaścāsya samatāṁ nirasya||

vaṁcita iha khalu bhogāt|

eṣa viṣīdati rogāt||ṝ||

saṁvignaḥ sutarāṁ rujā parigataṁ dṛṣṭvā janaṁ pīḍitaṁ

svasthātmāpi cirāya cāturamivādarśat sa kāyaṁ nijam|

vyāvṛtto gamanād gṛhānupagataḥ śrībuddhabījāṁkuraḥ

samyakprāptasukho'pi duḥkhamatulaṁ citte'nvavindad bhṛśam|| 36||

(37)

saṁvegāt paramāturaḥ svahṛdaye dṛṣṭvā jagat sāmayaṁ

nityaṁ tiṣṭhati khinna-khinnahṛdayo lokeṣu dṛṣṭvā kalim|

aprāpto hṛdaye sukhasya lavamapyantaḥpureṣvātmavān

niryāto hṛdayaṁ nijaṁ ramayituṁ dṛṣṭvā vanaṁ pattanāt|| 37||

vīthyāmeva parantu dṛṣṭirapatannirhāryamāṇe jane

niśceṣṭe samalaṁkṛte tadaparai rorūyamāṇairvṛte|

ko'sāvityanuyuktavān nṛpasuto yantāramukto bhṛśaṁ

sa prāhainamavekṣya cittavikalaṁ saṁvegavṛddhayai vacaḥ||38||

sārathiḥ

jāto jāto jana iha naśyati|

ante ko'pi na cainaṁ paśyati||

pūryatyāyurmānam|

sakalasyaitādṛśaṁ jāyate loke'sminnavasānam|| a||

(38)

khādati pibati svapityavabudhyati|

ante kintu gamanamiha sidhyati|

pūryatyāyurmānam|

sakalasyaitādṛśaṁ jāyate loke'sminnavasānam|| ā||

krīḍati hasati vadhūṁ paricarati|

paramante lokād apasarati||

pūryatyāyurmānam|

sakalasyaitādṛśaṁ jāyate loke'sminnavasānam||i||

arjati rakṣati sukhamanubhavati|

cyavate'nte paramatra na bhavati||

pūryatyāyurmānam|

sakalasyaitādṛśaṁ jāyate loke'sminnavasānam||ī||

yudhyati jayati yajati sukhamṛcchati|

ante punarabhāvamupagacchati||

pūryatyāyurmānam|

sakalasyaitādṛśaṁ jāyate loke'sminnavasānam||u||

(39)

kuto'pi jātaḥ kuto'pi yāti|

yāntaṁ lokāt ko'pi na pāti||

pūryatyāyurmānam|

sakalasyaitādṛśaṁ jāyate loke'sminnavasānam||ū||

ajaraḥ ko'pi na bhūmau vicarati|

amaro neha ko'pi bhuvi viharati||

pūryatyāyurmānam|

sakalasyaitādṛśaṁ jāyate loke'sminnavasānam||ṛ||

vigatajīvamanale vapurasyati|

jano janasyaivaṁ varivasyati||

pūryatyāyurmānam|

sakalasyaitādṛśaṁ jāyate loke'sminnavasānam|| ṝ||

saṁvigno'pi purā vilokya jagatīmanyonyahiṁsāparāṁ

nityaṁ nityamanuvratāṁ kalimalaṁ sāmagryabhāvāccyutām

rāgadveṣamayairgaṇaiḥ parivṛtāṁ kāruṇyahīnāṁ śaṭhām

enāṁ vīkṣya paraṁ kṣaṇasthitimatīmadyodavaikṣīd bhṛśam|| 39||

(40)

kiṁ loke kalireva jīvanamatho sambhāvyamaikyaṁ kvacid

hiṁsaivātra vidhirbhavedatha jane kāruṇyabhāvo'pi kim|

jīrṇaṁ mṛtyuparāyaṇaṁ jagadidaṁ māyaiva yad yauvanaṁ

śūnyaṁ sarvamidaṁ vibhāvya punarapyāgād gṛhāneva saḥ|| 40||

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

nimittadarśanābhidhāgaś

caturthaḥ prasaṁgaḥ||

(41)

paṁcamaḥ prasaṁgaḥ

vana-vihāraḥ

yasmiñchākyagaṇābhivāṁchitamabhūjjanmakṣaṇe ropitaṁ

paścāccāṁkuritaṁ kiśoravayasi prāpte kumārottame|

vṛddhayaivaṁ vayasaḥ supatritamatha prāpte nave yauvane

samyakpuṣpitamāḥ kimetadadhunā nojjṛmbhate satphalaiḥ||41||

dātuṁ dānamatho vijetumavaniṁ hitvā viraktiṁ gato

yāsyatyeṣa na cakravartipadavīṁ kiṁ sarvasiddhipradaḥ|

tyaktvā śākyagaṇaṁ vihāya nṛpatiṁ bhāryāṁ tathā gautamīṁ

gatvāraṇyamasau bhaviṣyati jane kiṁ bhaikṣyacaryāparaḥ||42||

evaṁ cintayato gaṇasya sanṛpasyāharniśaṁ cintayā

saṁruddho viṣayopabhogaparamaiḥ prāyeṇa nārījanaiḥ|

kiṁ citt svāsthyamavāptumeṣa niragāda yantrā samaṁ pattanād

draṣṭuṁ pakṣimṛgopajuṣṭavipinaṁ rājājñayā śrīghanaḥ|| 43||

(42)

dṛṣṭvā tatra yatiṁ prasannakaraṇaṁ niścintavītāratiṁ

ko'sāvityanuyujya, dharmaparamo'sāvityavindad vacaḥ|

śāntaṁ taṁ samupetya namravacasā rājātmajaḥ pṛṣṭavān

kena tvaṁ viharasyatīva bhagavannārteṣvanārtaḥ sukhī||44||

śrutvedaṁ vacanaṁ yatiryamavatāṁ loke nṛṇāmuttamaṁ

jñātvemaṁ jagadekatāraṇaparaṁ kaṁdarpadarponmatham|

dṛṣṭvedaṁ jagadvyavasthitamatho raukṣyānurāgoddhataṁ

saṁvignaṁ vyupaśāntaye hṛdi paraṁ śāmyantamenaṁ jagau|| 45||

yatiḥ

aniketano bhaikṣyamatisulabhaṁ yathāsukhaṁ viharāmi|

baddho nāsmi kayāpi kenacid svacchandaṁ vicarāmi||

bandhanahīnamidānīm|

cittaṁ vasubhāminīlaulyaviraheṇa vimuktamidānīm|| a||

(43)

paśupālanamiha lokaḥ kurute hanti paśūn yajanāya|

paśubhirmama na kāryamiha kiṁcid brīhiyavaṁ dharmāya||

bandhanahīnamidānīm|

cittaṁ vasubhāminīlaulyaviraheṇa vimuktamidānīm|'a||

loko gavāvyajaṁ paripuṣyati bhojanāya ghātayitum|

śākāhāreṇaiva paraṁ dinamiha śakyaṁ yāpayitum||

bandhanahīnamidānīm|

cittaṁ vasubhāminīlaulyaviraheṇa vimuktamidānīm||i||

manujo manujaṁ hanti cintayati dharmāyedaṁ yuddham|

hiṁsāyāmiha dharmalavo nāstīti mayā pratibuddham||

bandhanahīnamidānīm|

cittaṁ vasubhāminīlaulyaviraheṇa vimuktamidānīm||ī||

dharmakaitavenātra vartate dvandvaṁ kila bhogārtham|

annamātrayā sahitaṁ vāsoyugaṁ hyalaṁ kāyārtham||

bandhanahīnamidānīm|

cittaṁ vasubhāminīlaulyaviraheṇa vimuktamidānīm||u||

(44)

śayanāsanamekaṁ paryāptaṁ nṛpaterapi nidrārtham|

śete tṛṇasaṁstare yatiḥ sukhameva saukhyarakṣārtham||

bandhanahīnamidānīm|

cittaṁ vasubhāminīlaulyaviraheṇa vimuktamidānīm||ū||

bhojanavasanaśayanaśaraṇaṁ sakalasyaivātrābhiṣṭam|

kiṁ tvekasmiṁścitaṁ vittamiha janayati sakalamaniṣṭam||

bandhanahīnamidānīm|

cittaṁ vasubhāminīlaulyaviraheṇa vimuktamidānīm||ṛ||

ekasyāpi kṛte nālaṁ nikhilaṁ bhuvi yatstrīvittam|

saṁvibhāgaratimantareṇa śamameti kadāpi ca cittam||

bandhanahīnamidānīm|

cittaṁ vasubhāminīlaulyaviraheṇa vimuktamidānīm||ṝ||

naiṣkramyābhimukhaṁ niśamya vacanaṁ sādhoḥ śamenānvitaṁ

kiṁcit svasthamabhūnmano'sya vipine pūrvaṁ mamatvāturam|

(45)

dhyāyannarthamamuṁ vihṛtya suciraṁ tasmānnivṛtto vanād

gāyantīṁ pathi śuśruvān nṛpasutaḥ kanyāṁ kṛśāgautamīm|| 46||

kṛśā gautamī

roma-roma-pulakitaṁ tṛptiranyaiva hi kāpi śarīre|

śāntiḥ samunmiṣati sutarāṁ kācinmama manasyadhīre||

sā nirvṛtātra kāntā

kānto yasyedṛśo bhavati kamanīyo bhāgyavidhātā|| a||

durbhāvo hṛdayād vyapaiti sadbhāvo hṛdayamupaiti|

vimalā snehasametā kāciccetovṛttirudeti||

sā nirvṛtātra kāntā

kānto yasyedṛśo bhavati kamanīyo bhāgyavidhātā|'a||

nayane harṣasamete hasato hasati ca vadanamudāram|

antaḥkaraṇaṁ hasati vihasati prahasati vāraṁ vāram||

sā nirvṛtātra kāntā

kānto yasyedṛśo bhavati kamanīyo bhāgyavidhātā||i||

(46)

vakṣaḥsthalaṁ sphuratyānandaḥ spharati mānase dhīram|

kimapyapūrvamananubhūtaṁ sukhamanubobhoti śarīram|

sā nirvṛtātra kāntā

kānto yasyedṛśo bhavati kamanīyo bhāgyavidhātā||ī||

indriyāṇi muditāni bahūnyūditāni pūrvasukṛtāni|

dhanyadhanyamidamaho dinaṁ saphalāni kāyanayanāni||

sā nirvṛtātra kāntā

kānto yasyedṛśo bhavati kamanīyo bhāgyavidhātā||u||

locanayugalameva hi vapuṣi na locanamayaṁ śarīram|

darśanena prītiḥ samudeti na tṛpyati cittamadhīram||

sā nirvṛtātra kāntā

kānto yasyedṛśo bhavati kamanīyo bhāgyavidhātā||ū||

etau karau vandituṁ yātaḥ punaḥ punarmūrdhānam|

mūrdhā namati sakṛd dvis trirbahukṛtvaḥ kartuṁ mānam||

sā nirvṛtātra kāntā

kānto yasyedṛśo bhavati kamanīyo bhāgyavidhātā||ṛ||

(47)

atra nirvṛttaḥ pitā sa khalu nirvṛtā dhruvaṁ sā mātā|

ayaṁ yayoraṁgāt saṁjātaḥ putro mudamādhātā||

sā nirvṛtātra kāntā

kānto yasyedṛśo bhavati kamanīyo bhāgyavidhātā||ṝ||

śrutvā nirvṛtamuttamaṁ padamayaṁ kanyāmukhānnirvṛtam

tasyai hāramupāyanaṁ visṛjati smāmuktamātmapriyam|

āgatyātha gṛhānabhūnna vimanā naivonmanāḥ pūrvavat

sthairyaṁ cetasi saṁnidhāya nṛpatiṁ gatvā jagau vīryavān|| 47||

kumāraḥ

kṣaṇa āyāsyati yadā na loke'smiṁstvaṁ tāta bhaviṣyasi|

na bhaviṣyāmyahamapi vada kiṁ mayakā naranātha kariṣyasi||

na mano me ratimeti|

idamanityamadhruvaṁ śūnyamiti paśyad viratimupaiti|'||

ajaramidaṁ na, sadāturametaṁ kṣaṇabhaṁguraṁ śarīram|

jagat kalimalaṁ vīkṣya madīyaṁ cittaṁ jātamadhīram||

na mano me ratimeti|

idamanityamadhruvaṁ śūnyamiti paśyad viratimupaiti|'a||

(48)

adya na yadi śvastane bhaviṣyati viraho mṛtyuvaśena|

alaṁ kṣaṇasthitikena tāta viṣayāmiṣamadyarasena||

na mano me ratimeti|

idamanityamadhruvaṁ śūnyamiti paśyad viratimupaiti||i||

rogo neṣyati yamakṣayaṁ yuddhe vā naṁkṣyati kāyaḥ|

hā lapsyate na kiṁcilloke ko'pi ca nātra sahāyaḥ||

na mano me ratimeti|

idamanityamadhruvaṁ śūnyamiti paśyad viratimupaiti||ī||

yauvanamidaṁ gamiṣyati śīghraṁ bhaviṣyāmi balahīnaḥ|

kariṣyāmi kiṁ tāta tadā jarayā paribhūto dīnaḥ||

na mano me ratimeti|

idamanityamadhruvaṁ śūnyamiti paśyad viratimupaiti||u||

kā dharmārthakathā śvasituṁ na śarīraṁ yadā samartham|

dharmārthayorayaṁ mama kālaṁ karavāṇi svamano'rtham||

(49)

na mano me ratimeti|

idamanityamadhruvaṁ śūnyamiti paśyad viratimupaiti||ū||

arthena tu bahukalinā hiṁsāpareṇa nāsti mamārthaḥ|

svārthaḥ śamapradhāno dharmaḥ śamakāmo'smi śamārthaḥ||

na mano me ratimeti|

idamanityamadhruvaṁ śūnyamiti paśyad viratimupaiti||ṛ||

parivivrajiṣati cittamidaṁ dharmāya tapovanametum|

anujānīhi dharmacaraṇārthaṁ smarasainyāni vijetum||

na mano me ratimeti|

idamanityamadhruvaṁ śūnyamiti paśyad viratimupaiti||ṝ||

siddhārthasya vaco niśamya nṛpatirvāṣpāmbupūrṇekṣaṇo

dharme tasya matiṁ vilokya sudṛḍhāṁ saṁcintya duḥkhaṁ vane|

putrasnehamamatvapūrṇahṛdayo roddhuṁ gṛheṣvātmajaṁ

vedārthopasamanvitaṁ gaditavānnirvedaśāntyai vacaḥ|| 48||

(50)

uktaṁ satyamidaṁ tvayātra sakalaṁ kicinna nityaṁ jane

kartavyaṁ tu tathāpyavaśyamucitaṁ yatpūrvajairādṛtam|

kaumāre'dhyayanaṁ tato navayuvasyāpte vadhūsaṁgraho

gārhasthye tu kulānusāri caraṇaṁ dharmārthamante tapaḥ|| 49||

nāyaṁ te samayo vanopagamane doṣāḍhyametad vayo

bhogārhasya gṛhān visṛjya vipinād vyāvartanaṁ garhitam|

mā gāḥ samprati vartate tava bahuḥ kālo'tra kartuṁ tapo

nirdiśyaivamamuṁ jagāda nṛpatirmodasva gatvā gṛhān|| 50||

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

vanavihārābhidhānaḥ

paṁcamaḥ prasaṁgaḥ||

(51)

ṣaṣṭhaḥ prasaṁgaḥ

abhiniṣkramaṇam

gaṁbhīraṁ hṛdi bhāvayāmi nitarāṁ yadyacchamāyocitaṁ

kaścid rājakule muhūrtamapi tatsvapne'pi nodvīkṣate|

rājā cāpi nivṛttimārgavimukho nityaṁ pravṛttī rato|

matvā māṁ śiśumeva śāsti vipulakrīḍopacārakramam|| 51||

ityevaṁ hṛdaye vicintanaparaṁ kṛtyaṁ dināntocitaṁ

saṁdhyāvaṁdanabhojanādisakalaṁ kṛtvātha labdhakṣaṇam|

śrotrāvandanagītavādyaravabhṛd ramyaṁ vimānaṁ gataṁ

sundaryaḥ smitanetracāruvadanāstaṁ harṣayantyo jaguḥ|| 52||

vāmalocanyaḥ

tvayi sati bhavanamidaṁ pravibhāti tiraskurute surasadanam|

tvamiha yatra viharasi vanamapi tad bhavati nagaramadaśamanam|

rūpe madanamānamardanakarakanakagauratanudhārī|

tvaṁ jaya nirālaṁbasukhaparicitahṛdayārāmavihārī|'||

(52)

bahujanasaṁkulamapi gṛhametacchūnya-śūnyamiva bhāti|

kṣaṇamapi tavādarśane ceto viraharujāmupayāti|

rūpe madanamānamardanakarakanakagauratanudhārī|

tvaṁ jaya nirālaṁbasukhaparicitahṛdayārāmavihārī|| ā||

tvaṁ jīvanaṁ tvameva prāṇastvāmevābhilaṣāmaḥ|

sadā ramasva sahāsmābhistvāmeva yathopacarāmaḥ||

rūpe madanamānamardanakarakanakagauratanudhārī|

tvaṁ jaya nirālaṁbasukhaparicitahṛdayārāmavihārī|| i||

ete śukāḥ sārikā etā yadā bahistvaṁ yāsi|

kva kumāreti raṭantyavirāmaṁ yāvannaivāyāsi||

rūpe madanamānamardanakarakanakagauratanudhārī|

tvaṁ jaya nirālaṁbasukhaparicitahṛdayārāmavihārī|| ī||

(53)

pakṣmapātamapi nijecchayā darśane dṛśau na labhete|

yadṛcchayaivonmeṣanimeṣau tayoḥ samupajāyete||

rūpe madanamānamardanakarakanakagauratanudhārī|

tvaṁ jaya nirālaṁbasukhaparicitahṛdayārāmavihārī|| u||

vanamupagato vinodayituṁ tvaṁ cittaṁ janā vadanti|

latāviṭapakhagamṛgādayo kiṁ pramadavane nahi santi||

rūpe madanamānamardanakarakanakagauratanudhārī|

tvaṁ jaya nirālaṁbasukhaparicitahṛdayārāmavihārī|| ū||

gaccherbahiḥ punarnetavyā vayamapi tadā sahaiva|

gantavyaṁ nānyathā bahiḥ sthātavyaṁ satatamihaiva||

rūpe madanamānamardanakarakanakagauratanudhārī|

tvaṁ jaya nirālaṁbasukhaparicitahṛdayārāmavihārī|| ṛ||

(54)

tvayyevāsmākaṁ tiṣṭhanti sadā prāṇāstvaṁ preyān|

ekākī tvaṁ yāsi bahirvidhireṣa na satyaṁ śreyān||

rūpe madanamānamardanakarakanakagauratanudhārī|

tvaṁ jaya nirālaṁbasukhaparicitahṛdayārāmavihārī||ṝ||

śrutvā premabharārdravāṅmayamidaṁ  śākyāṁganābhāṣitaṁ

snehārdraḥ karuṇāmatirnṛpasutaḥ kiṁcid babhūvonmanāḥ|

raukṣyānnaiva jihāsati sma sa kilātmīyānaraṇyonmukhaḥ

prāptuṁ kiṁ tu mahāntameva mahate śaśvad dadhāno manaḥ|| 53||

adhyāsīnamimaṁ mṛdustaramayaṁ paryaṁkamaṁgaśriyā

vyākarṣantamacetasāmapi manaḥ kāruṇyabhāvāḍhyayā|

nṛtyaiḥ sābhinayaiḥ satūryamadhurodgītaiḥ padairaṁganāḥ

sauhārdāducitopacāravidhibhiścetovinodaṁ vyadhuḥ||54||

saṁgītādaparāṁmukho'pi hṛdaye cintāparo'sau yuvā

nṛtyantīṣvapi tāsu vāmanayanāsvāyoganidrāmagāt|

tasmin suptavati prasuptamakhilaṁ śobhāḍhyamantaḥpuraṁ

kāye kintu jugupsita bahutaraṁ yajjāgarāmāsa tat||55||

(55)

dṛṣṭāstāḥ pratibudhya maṁjuvasanāṁ kṣiptāḥ śmaśāne yathā

ceṣṭābhirvikṛtiṁ gatā vidadadhoḥ pretāṁganāvibhramam|

niryāto vipinaṁ vilokya sasutāṁ gopāṁ śayānāmasau

rātrau chandakakanthakopakaraṇo devadvitīyaḥ purāt|| 56||

saṁprāpto'navamāṁ prabhātasamaye pravrajya sūryodaye

tasmāccārikayā vidhātumavaniṁ pādāṁkitāṁ sarvataḥ|

sāśvacchandanivartane kṛtamatirdātuṁ nijaṁ vācikaṁ

snehāḍhyāya janāya dhīramavadad dhīmān navīno muniḥ||57||

munivaraḥ

virasahṛdayaṁ na me yadbhavanamatyajam|

tatra tannāsti yad vaśmi tenātyajat||

yāmi śaraṇamevāptum|

yatra mithovaṁcanā na taṁ dharmavaramanusaṁdhātum|| a||

(56)

draṣṭumicchāmi janaṁ saddhanaṁ sajjanam|

durjanāccintayāmyuttamaṁ nirjanam||

yāmi śaraṇamevāptum|

yatra mithovaṁcanā na taṁ dharmavaramanusaṁdhātum|'a||

sūnṛtaṁ bhāṣitaṁ śrotumicchāmyaham|

naiva kauṭilyamanusartumicchāmyaham||

yāmi śaraṇamevāptum|

yatra mithovaṁcanā na taṁ dharmavaramanusaṁdhātum|| i||

yuddhavadhabandhanaṁ yatra khalu vartate|

tatra durbhāvanā hiṁsayā vardhate||

yāmi śaraṇamevāptum|

yatra mithovaṁcanā na taṁ dharma varamanusaṁdhātum|| ī||

(57)

janmanā vipratā nāpi no śūdratā|

karmaṇābhīpsitā yadi cātra vipratā||

yāmi śaraṇamevāptum|

yatra mithovaṁcanā na taṁ dharmavaramanusaṁdhātum|| u||

ānṛśaṁsyena vartatāṁ saṁpravartatām|

niśchalaṁ hitāya jano janamanuvartatām||

yāmi śaraṇamevāptum|

yatra mithovaṁcanā na taṁ dharmavaramanusaṁdhātum|| ū||

dvīpaṁ sarvakuśalaṁ vigatasarvapāpakam|

sraṣṭuṁ śuddhacittaṁ yāmi tapase'sahāyakam||

yāmi śaraṇamevāptum|

yatra mithovaṁcanā na taṁ dharmavaramanusaṁdhātum|| ṛ||

tattvamupalabhya puramāgamiṣyāmyaham|

sādhaya svasti te hanta sādhayāmyaham||

yāmi śaraṇamevāptum|

yatra mithovaṁcanā na taṁ dharmavaramanusaṁdhātum|| ṝ||

(58)

saṁdiśyaivamamuṁ nivartya sahayaṁ śokākulaṁ nirgataś

chando'pyaśvasahāyakaḥ praviśati smānandahīnaṁ puram|

dṛṣṭvārtaṁ sagaṇaṁ nṛpaṁ nṛpavadhūgopāsametaṁ jagau

kartuṁ śokavinodanaṁ dṛḍhamatiryantā vinamraṁ vacaḥ|| 58||

sārathiḥ

kāmijano citave śastyaktaḥ|

sakalo gaṇaḥ satatamanuraktaḥ||

tyakto janaḥ satātaḥ|

bahuguṇamanveṣṭuṁ niryātaḥ|| a||

punarāyāsyati labdhvā kuśalam|

abhayaṁ vyupaśamaphalamativimalam||

tyakto janaḥ satātaḥ|

bahuguṇamanveṣṭuṁ niryātaḥ|| ā||

(59)

tasya buddhibalavīryamavicalam|

dhruvamīpsitaṁ vidhātā saphalam||

tyakto janaḥ satātaḥ|

bahuguṇamanveṣṭuṁ niryātaḥ||i||

kartumaśokaṁ janaṁ hitaiṣī|

yātaḥ kiṁ kuśalaikagaveṣī||

tyakto janaḥ satātaḥ|

bahuguṇamanveṣṭuṁ niryātaḥ|| ī||

bhayaṁ na tasya sa bhavabhayahārī|

bhavanavadeva sa vane vihārī||

tyakto janaḥ satātaḥ|

bahuguṇamanveṣṭuṁ niryātaḥ|| u||

tiryaṁco'pi vidadhate prītim|

kṣudrabhāvarahitāṁ gatabhītim||

tyakto janaḥ satātaḥ|

bahuguṇamanveṣṭuṁ niryātaḥ|| ū||

(60)

tasya kṛte cintā kāsmākam|

sa ca cintakaḥ sadaivāsmakam||

tyakto janaḥ satātaḥ|

bahuguṇamanveṣṭuṁ niryātaḥ|| ṛ||

cintāmaṇipalabdhuṁ yātāḥ|

cintāmaṇimānetuṁ yātaḥ||

tyakto janaḥ satātaḥ|

bahuguṇamanveṣṭuṁ niryātaḥ||ṝ||

yatraivaṁ pratibodhitaḥ śubhamateḥ saṁkāmamānaḥ śubhaṁ

kiṁcit svāsthyamupāśrito gaṇayuto bhūbhṛt sabhāryasnuṣaḥ|

draṣṭuṁ taṁ punarāgataṁ nijasutaṁ saṁprāptatattvāmṛtaṁ

rājyastho'pi vanīva nityamacarad gopāmanaḥ śāntaye|| 59||

hitvā rājyamupāśritāya vipinaṁ śāntau manaḥ kurvate

gatvā lokaviviktamāśramapadaṁ tattvaṁ munīn pṛjchate|

dṛṣṭvārāḍamathoḍrakaṁ munivaraṁ dhyānābdhipāraṁ yateḥ

saṁyuktāya ca paṁcavargayatibhistaptuṁ paraste namaḥ|| 60||

(61)

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

abhiniṣkramaṇābhidhānaḥ

ṣaṣṭhaḥ prasaṁgaḥ||

(62)

saptamaḥ sargaḥ

tapaścaraṇam

niṣkrāntaḥ svagaṇaṁ visṛjya sasutāṁ bharyāṁ gṛhād gautamo

rājyārdhena nimaṁtrito'pi magadhādhīśena nīrāgavān|

prāptuṁ tattvamupāgato vanamidaṁ caryāṁ cikīrṣan parām

ityeṣā prasṛtā pravṛttirakhilāṁ vyāpyoruvilvāṁ jane||61||

senānītanujopalabhya sakalaṁ vṛttaṁ sujātā janair

puṇyaiḥ pāvayituṁ nijaṁ navamuneḥ sevāvidhānotthitaiḥ|

kṛtvā kṛcchratapaḥ parāmapacitiṁ nenīyamānaṁ tanūm

anyābhiśca kumārikābhirupasṛtyainaṁ jagau sāṁjaliḥ||62||

sujātā

iha vasa nijacaryayā vidhehi grāmān atipraṇītān|

tava caraṇāṁkanalabdhavaibhavān pūjāspadamupanītān||

iyaṁ vanī sallayanasamīrā|

nairaṁjanā sutīrthāsmākamupagrāmaṁ śubhanīrā|| a||

(63)

prasṛtaṁ yaśastavātinirmalaṁ sevāṁ janaḥ kariṣyati|

tapase yadapekṣitaṁ vastu tatsakalaṁ samāhariṣyati||

iyaṁ vanī sallayanasamīrā|

nairaṁjanā sutīrthāsmākamupagrāmaṁ śubhanīrā|'a||

taravaḥ salatāḥ saghanacchāyā yathākālaphalavantaḥ|

uṭajaṁ vidhāsyanti gopālā guṇavati pratyayavantaḥ||

iyaṁ vanī sallayanasamīrā|

nairaṁjanā sutīrthāsmākamupagrāmaṁ śubhanīrā||i||

gocarabhūmimayā vanabhāgā hiṁsamṛgairavahīnāḥ|

śubhaiḥ khagamṛgaiḥ paripūrṇā grīṣme'pi davadahanahīnāḥ||

iyaṁ vanī sallayanasamīrā|

nairaṁjanā sutīrthāsmākamupagrāmaṁ śubhanīrā|| ī||

(64)

divase sagogaṇā gopānāṁ bālabālikā vanyāḥ|

śādvale hi dṛśyante gahane kāṣṭhahārikāḥ kanyāḥ||

iyaṁ vanī sallayanasamīrā|

nairaṁjanā sutīrthāsmākamupagrāmaṁ śubhanīrā||u||

kimapi bhayaṁ na, kariṣyati ko'pi na pīḍāmiha carataste|

aho bhāgyamidamasmākaṁ karavāma sadaiva namaste||

iyaṁ vanī sallayanasamīrā|

nairaṁjanā sutīrthāsmākamupagrāmaṁ śubhanīrā|| ū||

ekāntaḥ sulabhaste kartuṁ tapo vidhātuṁ dhyānam|

vihara yayecchaṁ vicara sadedaṁ vighnavihīnaṁ sthānam||

iyaṁ vanī sallayanasamīrā|

nairaṁjanā sutīrthāsmākamupagrāmaṁ śubhanīrā||ṛ||

bhavatu samāyāntīnāṁ sulabhaṁ tava darśanasmākam|

sevāṁ kartuṁ tathā vandanāṁ yathākṣaṇaṁ yuṣmākam||

iyaṁ vanī sallayanasamīrā|

nairaṁjanā sutīrthāsmākamupagrāmaṁ śubhanīrā||ṝ||

(65)

maunenaiva kṛtāṁ muneranumatiṁ jñātvā sujātā kṣaṇaṁ

saṁsevyādarato muniṁ gatavatī natvā samaṁ paṁcabhiḥ|

enāmeva vanasthalīṁ śritavato me tattvasiddhirbhaved

ityevaṁ hṛdaye'vadhārya vividhaṁ tepe tapaḥ ṣaḍ himāḥ|| 63||

daurbalyādatimūrchito'pi maraṇāsanno'pi taptvā tapas

tattvaṁ nādhyagamanna cedamayanaṁ tattvārthamityaikṣata||

kāyasvāsthyamavāptumādṛtavataḥ sthūlānnamasyāntikāt

te paṁcāpyapasarturevamavamaṁ saṁcintayanto'nyataḥ|| 64||

paṁcavargīyaḥ

tyaktaṁ rājyaṁ tyaktā dārāḥ|

svajanāḥ śākyāḥ saparīvārāḥ||

tapaḥ kurvatā nāptam|

bhuktavatā kathamanena tattvāmṛtamiha bhavedavāptam|| a||

tyakto'rāḍamunirmunivīraḥ|

uḍrako'pi dhyāne gaṁbhīraḥ||

(66)

tapaḥ kurvatā nāptam|

bhuktavatā kathamanena tattvāmṛtamiha bhavedavāptam|| ā||

tyakto biṁbisārabhūbhartā|

rājyārdhasyopāyanakartā||

tapaḥ kurvatā nāptam|

bhuktavatā kathamanena tattvāmṛtamiha bhavedavāptam|| i||

tyakto grāmo vanamāyātaḥ|

taptuṁ tapo vijanamāyātaḥ||

tapaḥ kurvatā nāptam|

bhuktavatā kathamanena tattvāmṛtamiha bhavedavāptam|| ī||

tyaktaḥ saṁgaḥ, svātmani līnaḥ|

tyaktaḥ sthūlāhāraḥ, kṣīṇaḥ||

tapaḥ kurvatā nāptam|

bhuktavatā kathamanena tattvāmṛtamiha bhavedavāptam||u||

tapaḥkṣīṇatanurapi tejasvī|

tattvaṁ nādhijagāma manasvī||

tapaḥ kurvatā nāptam|

bhuktavatā kathamanena tattvāmṛtamiha bhavedavāptam||ū||

(67)

tyaktaṁ tapo'pi tenedānīm|

setsyati na kimapi tattvamidānīm||

tapaḥ kurvatā nāptam|

bhuktavatā kathamanena tattvāmṛtamiha bhavedavāptam||ṛ||

vayamasmād anyato vrajāmaḥ|

vayamasmād anyato vasāmaḥ||

tapaḥ kurvatā nāptam|

bhuktavatā kathamanena tattvāmṛtamiha bhavedavāptam||ṝ||

evaṁ teṣu gateṣu gautamamunirvīryadvitīyo vasat

sthūlāhāraparāyaṇo nijabalaṁ lebhe tanoḥ pūrvavat|

taṁ dṛṣṭvā nayanābhirāmamatanoḥ kāntiṁ kṣipantaṁ śriyā

lokaistatra mahānasau śramaṇa ityākhyā navīnā kṛtā|| 65||

hitvā kṛcchratapaḥ samādhiparame bhikṣāśrayiṇayāgatā

vaiśākhī paripūrṇacandravadanā ceto mudaṁ tanvatī|

kṛtvā pāyasamatyudāramasamaṁ tenāsamaṁ gautamaṁ

bhikṣārthaṁ vicarantamāpya bhavanaṁ nītvā sujatārcayat|| 66||

(68)

senānī-tanujā'samā janapade kālo'samo mādhavaḥ

pātre svarṇamaye'samaṁ dhṛtamidaṁ bhojyaṁ madarthe kṛtam|

bhojyaṁ pāyasamutyudāramasamaṁ pūjā'samā saṁskṛtā

bhuktvā caitadavāpsyate'samapadaṁ tenādya no saṁśayaḥ|| 67||

ityevaṁ hṛdaye vicintya kuśalāṁ baddhāṁjaliṁ saṁnatāṁ

kalyāṇīṁ dadatīṁ haviṣyamatulaṁ kalyāṇakāmāṁ śubhām|

tasyāḥ pūrvatanīṁ kṛtāṁ bahuvidhāṁ pūjāṁ ca citte smaran

tāṁ puṇyairvacanaiścakāra muditāṁ sarvātmanā gautamaḥ||68||

mahāśramaṇaḥ

tava pūjā suphalāya bhavitrī|

tava pūjā kuśalāya bhavitrī||

amṛtopamamupanītam|

amṛtamavāptavyaṁ bhuktvedaṁ vimataṁ me vyapanītam|'||

(69)

mama maṁgalakāmā śubhakāmā|

tvamasi bhava tvaṁ saphalitakāmā||

amṛtopamamupanītam|

amṛtamavāptavyaṁ bhuktvedaṁ vimataṁ me vyapanītam|'a||

mama dharme tvaṁ paramasahāyā|

mama kuśale tvaṁ paramasahāyā|

amṛtopamamupanītam|

amṛtamavāptavyaṁ bhuktvedaṁ vimataṁ me vyapanītam||i||

paṁcāpi ca me gatāḥ sahāyā|

svasṛbhis tvaṁ me sthitā sahāyā||

amṛtopamamupanītam|

amṛtamavāptavyaṁ bhuktvedaṁ vimataṁ me vyapanītam||ī||

duṣkaracaryāyāṁ saṁdeha-

gatamapālayaṁ tvayakā deham||

amṛtopamamupanītam|

amṛtamavāptavyaṁ bhuktvedaṁ vimataṁ me vyapanītam||u||

(70)

dhṛtā ime tava yūṣaiḥ prāṇāḥ|

sthitā ime tava yūṣaiḥ prāṇāḥ||

amṛtopamamupanītam|

amṛtamavāptavyaṁ bhuktvedaṁ vimataṁ me vyapanītam||ū||

kṛcchre tapasi rūpamapayātam|

tava sevayā punastat prāptam||

amṛtopamamupanītam|

amṛtamavāptavyaṁ bhuktvedaṁ vimataṁ me vyapanītam||ṛ||

adya tavānnabalena vijeṣye|

ahaṁ māramapi vaśīkariṣye||

amṛtopamamupanītam|

amṛtamavāptavyaṁ bhuktvedaṁ vimataṁ me vyapanītam||ṝ||

ityuktvā paramānnapātramamalaṁ haste gṛhītvā muni-

rnadyāstīramupaitya hṛṣṭamanasā bhuṁkte sma tatpāyasam|

bhuktvā pūrṇabalaṁ śarīramanasorlabdhvā prasannāntaraḥ

pātraṁ svarṇamayaṁ gatārthamiti tannadyāḥ pravāhe'kṣipat|| 69||

(71)

tiṣṭhantīmatibhaktibhāvaparamāṁ vibhrājamānāṁ guṇai

rbhuktvā dharmakathāmukhena kṛtavān hṛṣṭāṁ sujātāṁ taṭe|

ekā taṁ praṇipatya sādaramagāt kṣipraṁ gṛhānātmano

dhīro'nyaśca mṛgendrakhelagamano bodhidrumaṁ prasthitaḥ|| 70||

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

tapaścaraṇābhidhānaḥ

saptamaḥ prasaṁgaḥ||

(72)

aṣṭamaḥ prasaṁgaḥ

mārāvijayaḥ

āstīryāsanamādarādupanataiḥ śrīmattṛṇaiḥ svastikāt

paryakaṁ śramaṇo babandha nibiḍaṁ bodhidrume bodhaye|

brahmādyā jahṛṣustadā sumanaso modāccakampe mahī

māraḥ khinnamanāḥ purāpi tapasastasyādya cakre ruṣam|| 71||

ratyā sārdhamupāgataṁ drumatale vāmāṁganābhirvṛtaṁ

vyāptaṁ śastrakaraiḥ karālavadanaiḥ sattvairbhayotpādakaiḥ|

kartuṁ bhīṣmamupadravaṁ bahuvidhaṁ bodhyudyatasyodyataṁ

śāntā māramamuṁ surāḥ śamayituṁ krodhāndhamevaṁ jaguḥ|| 72||

surāḥ

na hi nitambinī kāpi karoti śiśoścetasyunmādam|

kintu śiśuḥ prabhavati kartuṁ yuvatījanamanaḥprasādam||

viramāsmād vyavasāyāt|

māra, kāmahiṁsābhyāṁ sahitādatikutsitādupāyāt|| a||

(73)

etaṁ mārakanyakāḥ dṛṣṭvā madana labheran bhāvam|

svayaṁ vrīḍitā rūpeṇāsya na janayeyuḥ smara, hāvam||

viramāsmād vyavasāyāt|

māra, kāmahiṁsābhyāṁ sahitād atikutsitādupāyāt|'a||

tamupalabdhumetāḥ śaṁke divyāṁgarāgamapi jahatīḥ|

bhasmadhūsarā vicariṣyanti tapaḥ karmāṇi vidadhatīḥ||

viramāsmād vyavasāyāt|

māra, kāmahiṁsābhyāṁ sahitād atikutsitādupāyāt||i||

tadrūpāsaktāḥ pūrvaṁ paścāttamārādhayitum|

tvāṁ vihāya yāsyanti śaraṇametasya śubhaṁ sādhayitum||

viramāsmād vyavasāyāt|

māra, kāmahiṁsābhyāṁ sahitād atikutsitādupāyāt||ī||

evaṁ niṣparivāro bhavitā, tvāṁ tasmai dahayantam|

ratirapi yāsyati hitvā, taṁ paripūjayituṁ matimantam||

(74)

viramāsmād vyavasāyāt|

māra, kāmahiṁsābhyāṁ sahitād atikutsitādupāyāt||u||

hiṁsrāḥ sattvā ime nirarthāḥ kiṁ kartuṁ prabhaveyuḥ|

saumyabhāvamupāgaccheyustatsavidhe ced gaccheyuḥ||

viramāsmād vyavasāyāt|

māra, kāmahiṁsābhyāṁ sahitād atikutsitādupāyāt||ū||

kusumaśaraiḥ kiṁ tvamapi kariṣyasi vada kīdṛśamāghātam|

gaccha gṛhītvā kusumāni tvaṁ kuru tasmai praṇipātam||

viramāsmād vyavasāyāt|

māra, kāmahiṁsābhyāṁ sahitād atikutsitādupāyāt||ṛ||

sakalakāmanāhīnaṁ hiṁsāvirataṁ sukṛtadvāram|

sānukrośaḥ sannupehi taṁ bhaja bhaja vāraṁ vāram||

viramāsmād vyavasāyāt|

māra, kāmahiṁsābhyāṁ sahitād atikutsitādupāyāt||ṝ||

ityevaṁ pratibodhito'pi kupitaḥ puṣpeṣusaṁghaṁ kṣipan

divyāstā laḍitairapi pramathituṁ ceto'sya kanyā nudan|

(75)

hiṁsraiḥ sattvagaṇairmuhurmuhurimaṁ rātrau tathā bhāyayan

ante kṣīṇa iva kṣamāṁ vinipatan ratyā karābhyāṁ dhṛtaḥ|| 73||

dṛṣṭvā nirjitamātmayonimajitāpyadghā svayaṁ nirjitā

vyālokyaiva vikampamānamatanuṁ trastā bhayātkampitā|

saṁjñāṁ kāṁcidupetamaikṣya madanaṁ saṁjñāmavāptā rati

rnatvā bodhiparaṁ savāṣpapulakā dhīraṁ hyadhorā jagau|| 74||

ratiḥ

tvaṁ śaraṇaṁ śaraṇaṁ vacanaṁ te śaraṇaṁ śaraṇamupetāḥ|

kleśahareṇa guṇena giraste sāmagryeṇa sametā||

jaya he dharmanidhe|

jaya jaya śāntimate karuṇākara kuśala-kṣemavidhe|'||

kiṁ vācā maunena diśasi yat tena vayaṁ parituṣṭāḥ|

saṁprati labdhaṁ mahādhanaṁ pūrva kevalaṁ pramuṣṭāḥ||

jaya he dharmanidhe|

jaya jaya śāntimate karuṇākara kuśala-kṣemavidhe|| ā||

(76)

tvaṁ ratnaṁ bhuvanasya vayaṁ tvayakaiva janeṣu saratnāḥ|

ārādhayitumeva ratnaṁ tvāṁ vayaṁ sadaiva sayatnāḥ||

jaya he dharmanidhe|

jaya jaya śāntimate karuṇākara kuśala-kṣemavidhe||i||

he kāruṇika vilokya dṛśā karuṇayāsmān kṣaṇamekam|

saphalaya sukṛtameva kṛtamekaṁ viphalaya kukṛtamanekam|

jaya he dharmanidhe|

jaya jaya śāntimate karuṇākara kuśala-kṣemavidhe||ī||

aparādho'pi kṛto'smābhiste tanutāṁ nātha vinodam|

bālabālikādurvilasitamapi kurute pitrormodam||

jaya he dharmanidhe|

jaya jaya śāntimate karuṇākara kuśala-kṣemavidhe||u||

asubhāṣitamapyasmākaṁ janayennahi te saṁtāpam|

na hi khadyotātapaḥ kadāpi jvarayati kṛtvā tāpam||

(77)

jaya he dharmanidhe|

jaya jaya śāntimate karuṇākara kuśala-kṣemavidhe||ū||

yat krīḍayā kuceṣṭitametattadapyastu harṣāya|

kurute yathā nidāghopadrava iha dhārāvarṣāya||

jaya he dharmanidhe|

jaya jaya śāntimate karuṇākara kuśala-kṣemavidhe||ṛ||

sāṁjalirayaṁ namaskāraste kṛto haratu naḥ pāpam|

janayatu puṇyaṁ sukhasamṛddhikaramapanetuṁ saṁtāpam||

jaya he dharmanidhe|

jaya jaya śāntimate karuṇākara kuśala-kṣemavidhe||ṝ||

natvā bodhimatiṁ sadarpakabhaṭā mārāṁganābhirvṛtā

roṣonmuktamanobhavā dhṛtakarā yātā ratirlajjayā|

brahmādyairabhinandito drumatale mārābhibhūḥ kevalo

nirvighno hṛdibhāvanābhiniratastasthau sa saṁbodhaye||75||

(78)

pūrvāṁ janmaparamparāmavajagāmādau triyāmāmukhe

niścikye tadidaṁ jagat samanujaṁ saṁsāraśīlādhruvam|

dṛṣṭvā janmajarāvipattimaraṇān sattvān dṛśā divyayā

sarvaṁ duḥkhamiti pramāmadhijage yāme niśāmadhyame|| 76||

duḥkhaṁ janmaphalaṁ janirbhavakṛtopādānato'yaṁ bhavas

tṛṣṇā cet samupādadāti viṣayān tṛḍ vedanāsaṁbhavā|

vittiḥ sparśavaśāt ṣaḍāyatanatastannāmarūpodgataṁ

tadvijñānabhavaṁ punaḥ punaridaṁ saṁskārato'vidyayā|| 77||

sarvā duḥkhaparamparā janimatāmevaṁ samāvartate

sāvidyāpratirodhataḥ khalu bhavet pūrṇaṁ parāvartitā|

nātmā vastutayātra vittirakhilā naikāśrayātho kṛtiḥ

skandhānāṁ parivartanaiva yadasāvātmā yadetajjagat|| 78||

mārgo duḥkhaparamparāpahataye'bhyasto'sahāyena yo

bhogakleśavivarjitaḥ sa guṇavān yogakṣamo madhyamaḥ|

(79)

yātmānātmavivarjitā ca tathatā labdhā mayā sādhunā

yātā rātrirayaṁ prabhākṛduditaḥ buddho'smyahaṁ sāṁpratam|| 79||

buddhaḥ

duḥkhe duḥkhasamudaye duḥkhanirodhe mārge dṛṣṭiḥ|

yasya yathārthajñānavatī tasmin nityā sukhavṛṣṭiḥ||

bodhirabodhi viśuddhā|

duḥkhānāṁ yā paramparā sā sakalaivādya niruddhā|| a||

naiṣkāmyena sameto hiṁsāvyāpādane viyuktaḥ|

yasya bhavati nityaṁ saṁkalpaḥ sa bhavati duḥkhavimuktaḥ||

bodhirabodhi viśuddhā|

duḥkhānāṁ yā paramparā sā sakalaivādya niruddhā|'a||

mṛṣāparuṣasaṁbhinnapiśunavādād yo'sti prativirataḥ|

vacanaṁ samyak tasya jāyate modastasyāvirataḥ||

bodhirabodhi viśuddhā|

duḥkhānāṁ yā paramparā sā sakalaivādya niruddhā||i||

(80)

prāṇaghātaparavastuharaṇakāmāpacāraduṣkṛtyam|

yo na karoti sukhaṁ tasyaiva kṛtaṁ tasyaiva sukṛtyam||

bodhirabodhi viśuddhā|

duḥkhānāṁ yā paramparā sā sakalaivādya niruddhā||ī||

hiṁsā yena jāyate taṁ na ca kurute yo vyavahāram|

madyaśastrapaśusūnāviratād virato yāti sa pāram||

bodhirabodhi viśuddhā|

duḥkhānāṁ yā paramparā sā sakalaivādya niruddhā||u||

kuśale yaḥ samyagvyāyāmaṁ kuśalādhikyaṁ kurute|

sa sukhī matirna yasyākuśale yo'kuśalaṁ pariharate||

bodhirabodhi viśuddhā|

duḥkhānāṁ yā paramparā sā sakalaivādya niruddhā||ū||

maline dehe sukhaduḥkhayorna yo mūrchitaḥ suyuktaḥ|

kāyendriyacittayoḥ sadoddhatayorna vaśe sa vimuktaḥ||

(81)

bodhirabodhi viśuddhā|

duḥkhānāṁ yā paramparā sā sakalaivādya niruddhā||ṛ||

ekāgraṁ kurute yaś cittaṁ maitrīkaruṇāyuktam|

sa ca jāgarti svapiti sukhaṁ padameti ca duḥkhavimuktam||

bodhirabodhi viśuddhā|

duḥkhānāṁ yā paramparā sā sakalaivādya niruddhā||ṝ||

mārgaṁ bhāvayate vimuktamanase kāruṇyacaryāvate

bhikṣāyāṁ madhu bhallikatrapuṣayordattaṁ śubhaṁ gṛhṇate|

yācñāṁ brahmakṛtāṁ pravaktumamṛtaṁ mañjūrarīkurvate

buddhaśrīvijitopakāya carate buddhāya kurmo namaḥ|| 80||

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

mārāvijayābhidhāno'ṣṭamaḥ

prasaṁgaḥ||

(82)

navamaḥ prasaṁgaḥ

saṁghapratiṣṭhāpanam

āṣāḍhyāṁ pravivartayan mṛgavane dharmasya cakraṁ jinaḥ

samyak satyacatuṣṭaye vidhṛtavān kauṇḍinyamukhyān munīn|

kāśyāṁ paṁcamunergaṇaḥ smarajitā yo'yaṁ pratiṣṭhāpito

lokānāṁ hitasaukhyakṛt sa vavṛdhe sāmagryabhāvonmukhaḥ|| 81||

dharmo jātivivecanaṁ na kurute dharmo guṇānīkṣate

dharmeṇāryagatiṁ jano'tra labhate yo dharmavān sa dvijaḥ|

dharmo bhedamapohya mānavagaṇān ekānvayaṁ lambhayan

udbhutaḥ sugatāśrayo diśi diśītyākarṇito'bhūd ravaḥ|| 82||

dharmo brāhmaṇaśūdrakairadhigato hīnottamairmadhyamair

lokaiḥ pītasitāsitairvividhavākvarṇākṛtibhrājitaiḥ||

(83)

sarve te'ntarato dayālumanaso'nyānyopakāre ratāḥ

svalpaṁ bhuktikṛto'pi mukpiramā bodhiṁ śritāḥ sarvaśaḥ|| 83||

saṁgho dharmaparāyaṇo jinasuto'nāgāriko niḥspṛho

bhikṣāvṛttiriha tricīvarabahistyāgonmukhaḥ paṇḍitaḥ|

vidyādānavicakṣaṇaḥ karuṇayā sāmagryaśikṣāmukhād

ekāṁ mānavamātratāṁ vihitavān viśvaikanīḍāṁ śubhām|| 84||

mūḍhānāṁ parikalpitaṁ ca malinaṁ yajjitivādādikaṁ

tatsaṁpūrṇamapoḍhavāñjagati yo'bhyāgārikāṇāṁ gaṇaḥ|

sandhau paṁktyavibhedadhīḥ svakaraṇe muktaśca jātigrahād

baddhān bandhutayākhilān vihitavān ekānvayān bhūjanān||85||

nāryo yatra yathā narā suvivṛtā dārā yathā dārikā

jātyārdena kadarthanā na kaluṣaṁ daivajñamithyāmatam|

kāruṇyādavihiṁsayā ca sakalaivājīvavṛttirmatā

dharme lokahitaikalakṣyaparame tasmin sthitāḥ saugatāḥ|| 86||

(84)

muktiṁ labdhamanā laghu prayatate ko'pyatra dharme gṛhe

śuddhājīvamahiṁsayā prakurute viddhān virakto mṛduḥ|

gehaṁ ko'pi vihāya muktiparamaḥ sādhuḥ pumān strījanaḥ

jīvan kevalabhikṣayā viharati prājño nivṛtyunmukhaḥ|| 87||

caratyakuśaṇād virataḥ

kalimalamidamiti rāgād dūre|

ahamiva jana iti karuṇāpūre||

caratyakuśalād virataḥ|

saṁyojanamekaikaṁ chitvā bodhikṣemarataḥ|'||

bhajate nityamidaṁ-pratyayatām|

avimūḍhas triratnamāśrayatām||

caratyakuśalād virataḥ|

saṁyojanamekaikaṁ chitvā bodhikṣemarataḥ|'a||

(85)

sudhīstrirante na ca pāṣaṇḍam|

bhittvā vinirgato brahmāṇḍam||

caratyakuśalād virataḥ|

saṁyojanamekaikaṁ chitvā bodhikṣemarataḥ||i||

uparisthito'vapaśyati nīcaiḥ|

rāgakliṣṭo'pyeti proccaiḥ||

caratyakuśalād virataḥ|

saṁyojanamekaikaṁ chitvā bodhikṣemarataḥ||ī||

uccairuccairuccairyāti|

nīcaiḥ paśyati na cāvayāti||

caratyakuśalād virataḥ|

saṁyojanamekaikaṁ chitvā bodhikṣemarataḥ||u||

uccairgato'pi noccai rajyati|

nīcaiḥ samamuccaiśca virajyati||

caratyakuśalād virataḥ|

saṁyojanamekaikaṁ chitvā bodhikṣemarataḥ||ū||

(86)

virate rāge cittaṁ śāntam|

mamatābhāve manaḥ praśāntam|

caratyakuśalād virataḥ|

saṁyojanamekaikaṁ chitvā bodhikṣemarataḥ||ṛ||

mānaḥ ko nvahamityapi yātaḥ|

vidyāyā udayaḥ saṁjātaḥ||

caratyakuśalād virataḥ|

saṁyojanamekaikaṁ chitvā bodhikṣemarataḥ||ṝ||

uccairvāstu na deśakālaparidhiḥ kleśakṣayānnirvṛtir

yasyāste sa sukhī vimuktimamṛtaṁ pītvā kṛtī sarvathā

anyo nīrasa eva mokṣa itidhīḥ sarvopakāre rataḥ

śrāmyan yāpayatīha buddhaparamo buddhātmajo bodhigaḥ||88||

(87)

ekenottīrṇena phalaṁ kim

pacate svayaṁ svayaṁ paribhuṁkte nānyasmai yo dātā|

evaṁ svārthī viśvajananāṁ na bhavati bhāgyavidhātā||

ekenottīrṇena phalaṁ kim|

sarve yadā nimagnāḥ pāraṁ prāptenāpi phalaṁ kim|| a||

ātmānaṁ trātuṁ yo duḥkhād vijane yāti vihartum

kiṁ śīlenoditaṁ na cittaṁ yasya jānānupakartum||

ekenottīrṇena phalaṁ kim|

sarve yadā nimagnāḥ pāraṁ prāptenāpi phalaṁ kim|'a||

vijane tarubhirmaitrīṁ kṛtvā tapasā vṛddhāyuṣyaḥ|

kṣamī sadā saṁpūjyaḥ kintu sa caityo naiva manuṣyaḥ||

ekenottīrṇena phalaṁ kim|

sarve yadā nimagnāḥ pāraṁ prāptenāpi phalaṁ kim||i||

kurute yo'tra parārthopekṣāmātmārthaṁ yaḥ kurute|

vīrabhāvamupadarśayatā kiṁ tena na kaḥ svaṁ kurute||

ekenottīrṇena phalaṁ kim|

sarve yadā nimagnāḥ pāraṁ prāptenāpi phalaṁ kim||ī||

(88)

kiṁ no vijane tanutāṁ cittaṁ dhyānasukhena sanātham|

vijanonmukhaṁ karotvanyānapi tyaktvā lokānātham||

ekenottīrṇena phalaṁ kim|

sarve yadā nimagnāḥ pāraṁ prāptenāpi phalaṁ kim||u||

kiṁ vidyāmuktena tena no bandhanabaddhe loke|

na samārthī yo bhavatyaśokaḥ sakale jagati saśoke||

ekenottīrṇena phalaṁ kim|

sarve yadā nimagnāḥ pāraṁ prāptenāpi phalaṁ kim||ū||

sukṛtaṁ dhanaṁ parārthaṁ yasya parārthaṁ yasya śarīram|

vīraḥ sa iha mahāvīraṁ khalu vande taṁ varavīram||

ekenottīrṇena phalaṁ kim|

sarve yadā nimagnāḥ pāraṁ prāptenāpi phalaṁ kim|| ṛ||

tyaktakāminīkāṁcanamapi vijanasthamakiṁcanamāryam|

vande vigataspṛhaṁ sadā caityopamānasatkāryam||

(89)

ekenottīrṇena phalaṁ kim|

sarve yadā nimagnāḥ pāraṁ prāptenāpi phalaṁ kim||ṝ||

niḥsaṁgāḥ kṛtakṛtyatāmupagatā ye santi vītaspṛhā

ye vā santi paropakāraniratā lokonmukhāḥ sādhavaḥ|

te caite dvitaye janeṣvaharahaḥ kurvanti yāmāśiṣaṁ

sāśīḥ siddhyatu sarvamatra jagatāṁ bhūyād bhave maṁgalam||89||

rāṣṭrapatirdharmātmā bhavatāt

nadīmātṛkā pṛthvī vilasatu sukhadāyinī subhikṣā|

devo varṣatu kāle loke dharmyā prasaratu śikṣā||

rāṣṭrapatirdharmātmā bhavatāt|

rāṣṭrajano'pi dharmamatirakhilo mitho hitātmā bhavatāt|| a||

dharmeṇaiva vinā daṇḍena vinā śastreṇa ca śāstrā|

lokapatirlokānāṁ bhūyāt saubhāgyasya vidhātā||

rāṣṭrapatirdharmātmā bhavatāt|

rāṣṭrajano'pi dharmamatirakhilo mitho hitātmā bhavatāt|'a||

(90)

yuddhād viratirastu loke'smin śāntirbhuvi prasaratāt|

nirāmiṣābhyavahārā jagatī prāṇivadhācca viramatāt||

rāṣṭrapatirdharmātmā bhavatāt|

rāṣṭrajano'pi dharmamatirakhilo mitho hitātmā bhavatāt||i||

vivṛtadvārā gṛhā bhavantu stainyaṁ janād vyapeyāt|

anna-pāna-bhaiṣajya-vasana-nivasanaṁ samṛddhimupeyāt||

rāṣṭrapatirdharmātmā bhavatāt|

rāṣṭrajano'pi dharmamatirakhilo mitho hitātmā bhavatāt||ī||

striyaḥ svataṁtrā vicarantvabhayā bālabālikāḥ prītāḥ|

na svairiṇaścarantu nāpi svairiṇyaḥ same vinītāḥ||

rāṣṭrapatirdharmātmā bhavatāt|

rāṣṭrajano'pi dharmamatirakhilo mitho hitātmā bhavatāt||u||

satyabhāṣiṇaḥ satye prititāḥ satyenaiva carantaḥ|

upakurvantaḥ parasparaṁ santvatra janāḥ viharantaḥ||

rāṣṭrapatirdharmātmā bhavatāt|

rāṣṭrajano'pi dharmamatirakhilo mitho hitātmā bhavatāt||ū||

(91)

buddhiharaṁ yat pāpakaraṁ yad yena pramādyati lokaḥ|

tanmadyaṁ parivarjya sukhī sarvo bhavatād gataśokaḥ||

rāṣṭrapatirdharmātmā bhavatāt|

rāṣṭrajano'pi dharmamatirakhilo mitho hitātmā bhavatāt||ṛ||

kalyāṇaṁ jagadastu janānāṁ sabhā bhavatu kalyāṇī|

siddhamastu mitraṁ kalyāṇaṁ vāk siddhyatu kalyāṇī|

rāṣṭrapatirdharmātmā bhavatāt|

rāṣṭrajano'pi dharmamatirakhilo mitho hitātmā bhavatāt||ṝ||

kalyāṇāya sukhāya sarvajagatāṁ caryāśramaṁ tanvate

kalyāṇaṁ samupāgatāya sakalaṁ dharmaṁ tathā śāsate|

kalyāṇena ca vāṅmayena vipulaṁ buddhāgamaṁ kurvate

kalyāṇādhigamāya buddhamataye saṁghāya kurmo namaḥ|| 90||

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

saṁghapratiṣṭhāpanābhidhāno 

navamaḥ prasaṁgaḥ||

(92)

daśamaḥ prasaṁgaḥ

buddhakāyalakṣaṇam

lumbinyāṁ paripūrya bālacaritān ānandayan bāndhavān

dṛṣṭvā lokamalaṁ vihāya sakalāṁstepe tapo duṣkaram|

vaiśākhyāmupabhujya pāyasavaraṁ yaḥ śrīsujātārpitaṁ

bodhiṁ prāpya sunirvṛtaḥ sa bhagavān dharmaṁ diśan pātu naḥ|| 91||

pratyakṣaḥ śaradāmaśītimabhavannirmāṇakāyena yo

dharmaṁ lokahitāya paṁcarahitān paṁcāśadabdān jagau|

paścād dhātuṣu kāritairagaṇitaiḥ stūpaiḥ smṛtaḥ pūjito

bimbaiścitrapaṭaiśca buddhabhagavān kṣemāya naḥ kalpatām|| 92||

dvātriṁśadvaralakṣaṇo'ṣṭadaśakaiḥ śrīmānanuvyaṁjanaiḥ

saṁbhogātmamayo'nabhūtiviṣayo buddhaḥ śiśūnāmapi|

gātu yasya manojñatāṁ na kavayaḥ sarve militvā kṣamā

gāyantyaṁśalavena kiṁ tu kṛtino'smākaṁ sukhāyāstu saḥ|| 93||

(93)

varadaṁ varalakṣaṇaṁ namāmi

namantamunnato dadhat samastalokavaṁditam|

spṛśāmi te padāmbujaṁ satāṁ sadābhinanditam||

varadaṁ varalakṣaṇaṁ namāmi|

bhagavantaṁ mama bhāgyamaho yat saṁpaśyannupayāmi|| a||

tava trilokarakṣaṇe kare sulakṣaṇākare|

sthito'smi nirbhayo'jvaraḥ kṛpāpare kṛpākare||

varadaṁ varalakṣaṇaṁ namāmi|

bhagavantaṁ mama bhāgyamaho yat saṁpaśyannupayāmi|'a||

virojane vilobhane praphullapadmalocane|

dṛśaiva me samastaśokaduḥkhajālamocane||

varadaṁ varalakṣaṇaṁ namāmi|

bhagavantaṁ mama bhāgyamaho yat saṁpaśyannupayāmi||i||

(94)

sanīlabhṛṁgapaṁkajopamānasuṁdaraṁ mukham|

tanotu me tanau sukhaṁ tanotu me manaḥsukham||

varadaṁ varalakṣaṇaṁ namāmi|

bhagavantaṁ mama bhāgyamaho yat saṁpaśyannupayāmi|ī||

tavāntarā bhruvaṁ bhruvaṁ pradakṣiṇopalāṁkṣitam|

karutu me manorathaṁ karotu cittavāṁchitam||

varadaṁ varalakṣaṇaṁ namāmi|

bhagavantaṁ mama bhāgyamaho yat saṁpaśyannupayāmi||u||

manoramānanacchavī ratermano'bhinanditā|

mama smaropatāpahāriṇī sadāstu vaṁditā||

varadaṁ varalakṣaṇaṁ namāmi|

bhagavantaṁ mama bhāgyamaho yat saṁpaśyannupayāmi|| ū||

suvarṇagauravigrahaḥ kṛpaikamātratāgrahaḥ|

karotu sarvamaṁgalam svabhāvato gatāgrahaḥ||

(95)

varadaṁ varalakṣaṇaṁ namāmi|

bhagavantaṁ mama bhāgyamaho yat saṁpaśyannupayāmi||ṛ||

manojñarūpalakṣaṇaṁ praṇītapūrṇalakṣaṇam|

dadhāmi mānase jinaṁ sumaṁgalaṁ sulakṣaṇam||

varadaṁ varalakṣaṇaṁ namāmi|

bhagavantaṁ mama bhāgyamaho yat saṁpaśyannupayāmi||ṝ||

nirmāṇena śarīriṇā bhagavatā maune pade tiṣṭhatā

pyekāntaṁ pravihāya saṁvidadhatā śiṣyaiḥ samaṁ cārikām|

yānyuktāni subhāṣitāni vadatāṁ varyeṇa madhyegaṇaṁ

śāntyekārthaparāṇi tāni sutarāṁ siddhantu naḥ svastaye|| 94||

kṛtaṁ subhāṣitamakhilam

bahujanahitabahujanasukhakaraṇaṁ sakalaṁ nṛṇāmabhīṣṭam|

sakaladuritaśamanaṁ maṁgalamayamarthavadevodiddaṣṭam||

(96)

kṛtaṁ subhāṣitamakhilam|

asti subhāṣitamiha yat kiṁcit tajjinabhāṣitamakhilam|| a||

mahākaruṇayā saṁpreritamativimalaṁ sakalaṁ dharmyam|

satāṁ saṁmataṁ bhedabhāvarahitaṁ guṇasahitaṁ ramyam||

kṛtaṁ subhāṣitamakhilam|

asti subhāṣitamiha yat kiṁcit tajjinabhāṣitamakhilam|'a||

sakalakāmatṛṣṇayā vyapetaṁ kleśānāmupaśamanam|

kāmasadācārasthitikaraṇaṁ mithyācāravidhamanam||

kṛtaṁ subhāṣitamakhilam|

asti subhāṣitamiha yat kiṁcit tajjinabhāṣitamakhilam||i||

rūpadhyānaviṣayakaṁ rāgaṁ dūrīkṛtya virāgam|

dhyānasukhavyasanopavinodanamatinirmalaguṇabhāgam||

kṛtaṁ subhāṣitamakhilam|

asti subhāṣitamiha yat kiṁcit tajjinabhāṣitamakhilam||ī||

(97)

rūpārūpakāmalokānāṁ kṣaṇaṁ yathā naṭaraṁgam|

upadiśyeha kāma iva rūpe śamayadarūpe saṁgam||

kṛtaṁ subhāṣitamakhilam|

asti subhāṣitamiha yat kiṁcit tajjinabhāṣitamakhilam||u||

śantyanuśaṁsanakaraṁ bhrāntiharamavihiṁsāyāṁ niratam|

badhabandhoddhatayuddhakalikaluṣaduritāpāyād viratam||

kṛtaṁ subhāṣitamakhilam|

asti subhāṣitamiha yat kiṁcit tajjinabhāṣitamakhilam||ū||

paramamaunamatha paramasaṁgaṁ śaṁsat paramagabhīram|

sakalaparigrahaparivarjitamāvarjitasajjanadhīram||

kṛtaṁ subhāṣitamakhilam|

asti subhāṣitamiha yat kiṁcit tajjinabhāṣitamakhilam||ṛ||

(98)

jātipaṁktikulabhāṣāvarṇavibhedavihīnaṁ dhīram|

ātmavadeva parasya hitaṁ karuṇārasamayaṁ gabhīram||

kṛtaṁ subhāṣitamakhilam|

asti subhāṣitamiha yat kiṁcit tajjinabhāṣitamakhilam||ṝ||

nityaṁ yo'tra dhṛtaḥ svadharmavapuṣā kāritravān sadguṇo

niryāte ca vikalpite nigaditaḥ kāritrahīno'guṇaḥ|

yannirmāṇavibhūtireva bhagavān śauddhodanirgautamaḥ

siddhastattvavidāṁ vidāṁ sa paramaḥ pāyādapāyājjinaḥ|| 95||

śaraṇamemi bhagavantam

rāgavantamiha rāgavihīnastvaṁ jitavānasi lokam|

svayamaśoka eteṣāṁ nṛṇāmapahṛtavānasi śokam||

śaraṇamemi bhagavantam|

aguṇavantamapi viguṇavihīnaṁ sadā sakalaguṇavantam|| a||

tava sāmīpyamupeto ruṣṭaḥ kṣaṇājjāyate hṛṣṭaḥ|

jitaroṣeṇa roṣaṇaṁ jitavānasi manasā tvaṁ tuṣṭaḥ||

(99)

śaraṇamemi bhagavantam|

aguṇavantamapi viguṇavihīnaṁ sadā sakalaguṇavantam|'a||

ajñānaṁ mohayati na lokaṁ tvamasi yadā pratyakṣaḥ|

jñānagirā tvaṁ mūḍhān bodhitavānasi vidyādhyakṣaḥ||

śaraṇamemi bhagavantam|

aguṇavantamapi viguṇavihīnaṁ sadā sakalaguṇavantam||i||

pūrṇatayā spardhayā vihīnastvaṁ lokānāṁ jyeṣṭhaḥ|

samavṛttyā viharannapyasamastvaṁ sarveṣāṁ śreṣṭhaḥ||

śaraṇamemi bhagavantam|

aguṇavantamapi viguṇavihīnaṁ sadā sakalaguṇavantam||ī||

dṛśyānāṁ tava rūpaṁ ratnaṁ smaronmādaparidhamanam|

hṛdaye nirmalatāmupajanayat sakalakalikaluṣaśamanam||

śaraṇamemi bhagavantam|

aguṇavantamapi viguṇavihīnaṁ sadā sakalaguṇavantam||u||

(100)

yad bhāṣase śṛṇoti janastat sāvadhānamatiyatnam|

śravyāṇāmuttamaṁ vacaste bhavati subhāṣitaratnam||

śaraṇamemi bhagavantam|

aguṇavantamapi viguṇavihīnaṁ sadā sakalaguṇavantam||ū||

dharmastu deśitastvayā yas taṁ manyante sudhiyaḥ|

tripiṭakadhṛtaṁ namanti sādaraṁ vandante taṁ kudhiyaḥ||

śaraṇamemi bhagavantam|

aguṇavantamapi viguṇavihīnaṁ sadā sakalaguṇavantam||ṛ||

maitrījñānavirāgaguṇānāṁ dharmāṇāṁ tvaṁ dhātā|

jaya jaya nātha tvamanāthānāmasi saubhāgyavidhātā||

śaraṇamemi bhagavantam|

aguṇavantamapi viguṇavihīnaṁ sadā sakalaguṇavantam||ṝ||

ādau śākyajaneṣu bhavyajananaṁ bhogaistato vardhanaṁ

naipuṇyācca yaśodharādhigamanaṁ dṛṣṭvā nimittānyataḥ|

(101)

gehānniṣkramaṇaṁ vijitya madanaṁ labdhvā ca bodhiṁ varāṁ

dharmasthāpananirvṛtaṁ ca bhagavatsaṁdarśitaṁ pātu naḥ|| 96||

yasyāḥ prārthanayā mayā viracitaṁ kāvyaṁ sageyaiḥ padaiḥ

yāsmai saṁspṛhayatyanena paramaṁ labdhe kṣaṇe modate|

yābhyāgārikajīvane mama sakhī bodhiśriyālaṁkṛtā

sā me kāvyamidaṁ gṛṇātyupahṛtaṁ prītyā sujātā sukham|| 97||

cetaḥklāntivinodanāya madanonmādavyavacchittaye

rāgāndhasya janasya suṣṭhuvacasā dhīrapraśāntāśrayam|

sākalyena tathāgatasya caritānyudgātukāmātmanā

kāvyaṁ buddhaparāyaṇena kavinā śāntyekasāraṁ kṛtam|| 98||

ramyaṁ buddhapadaṁ subhāṣitamayī buddhasya ramyā kathā

ramyā kāvyasarasvatī guṇavatī geyaiḥ padairanvitā|

ramyo bhakti-raso jagadgurutamaṁ śauddhodaniṁ saṁśritaḥ

ramyāṇāṁ samupāśrayeṇa bhavatād ramyā madīyā kṛtiḥ|| 99||

(102)

ramyaṁ ramyaguṇānuvādacaritaiḥ śrīśākyasiṁhaprabho

ramyaṁ bhaktirasāyanena madhureṇaujāyamānaṁ navam|

ramyeṣvapyadhirājiteṣu sukavi-pratnaprabandheṣvidaṁ

ramyaṁ ramyamaho gṛṇanti sujanāḥ snehena buddhodayam|| 100||

iti śāntibhikṣuśāstriviracite śrībuddhodayakāvye

buddhakāyalakṣaṇābhidhāno

daśamaḥ prasaṁgaḥ||

śrībuddhodayakāvyaṁ pariniṣṭhitam|

kṛtiriyaṁ 

śāntibhikṣuśāstriṇaḥ||

(103)

[ puṣpikā]

prajñāyāṁ cāvadāne satatamatulite siṁhaladvīpabhumau

vidyālaṁkāranāmni prathita iha pare cāśrame saugatānām|

śrīdharmānandapādaiḥ śramaṇavaramate dīkṣitasya dvijāteḥ

kāvyaṁ śrīśāntibhikṣoḥ padamupalabhatāṁ satsu buddhodayākhyam||

iti siṁhaleṣu bhāryāsutābhyāṁ saha proṣitasya bhadanta śrīdharmānandanāya-

kapādaśiṣyasyottarabhārate kosaleṣu lakṣmaṇapurāntikabībīpuragrāmavāstavyasya

lā-ipchig viśvavidyālayāllabdhaḍākṭarapadavīkasya vidyālaṁkāraviśvavidyālaye

saṁskṛtamahācāryasya paṇḍitaśrīśāntibhikṣuśāstriṇaḥ sāhityācāryasya kṛtiḥ

sakalajagadgurutamaśākyasiṁhāvadānasamalaṁkṛtaṁ bhaktirasāśrāya dhīraraśāntanāya-

kottamatathāgatavasturāmaṇīyakaramyaṁ buddhodayaṁ nāma kāvyam| śubham|

gata-buddhābdāḥ 2514|

(104)

ye dharmā hetuprabhavā hetuṁ teṣāṁ tathāgato hyavadat|

teṣāṁ ca yo nirodha evaṁvādī mahāśramaṇaḥ||

ye dharmā tetuprabhavās teṣāṁ hetuṁ tathāgato hyavadat|

teṣāṁ ca yo nirodha evaṁvādī mahāśramaṇaḥ||

(105)