• Home
• Canon Text
• 27 kuṇālāvadānam

27 kuṇālāvadānam

Technical Details

27 kuṇālāvadānam|



sa idānīmacirajātaprasādo buddhaśāsane yatra śākyaputrīyān dadarśa ākīrṇe rasahi vā, tatra śirasā pādayornipatya vandate sma| tasya ca yaśo nāmāmātyaḥ paramaśrāddho bhagavati| sa taṃ rājānamuvāca-deva, nārhasi sarvavarṇapravrajitānāṃ praṇipātaṃ kartum| santi hi śākyaśrāmaṇerakāścaturbhyo varṇebhyaḥ pravrajitā iti| tasya rājā na kiṃcidavocat| atha sa rājā kenacit kālāntareṇa sarvasacivānuvāca-vividhānāṃ prāṇināṃ śirobhiḥ kāryam| tattvamanukasya prāṇinaḥ śīrṣamānaya, tvamanukasyeti| yaśāmātyaḥ punarājñaptaḥ - tvaṃ mānuṣaṃ śīrṣamānayeti| samānīteṣu ca śiraḥsu abhihitāḥ-gacchata, imāni śirāṃsi mūlyena vikrīṇīṣvamiti| atha sarvaśirāṃsi vikrītāni| tadeva mānuṣyaṃ śiro na kaścijjagrāha| tato rājñābhihitaḥ-vināpi mūlyena kasmaicidetacchito dehīti| na cāsya kaścit pratigrāhako babhūva| tato yaśāmātyastasya śirasaḥ pratigrāhakamanāsādya savrīḍo rājānamupetyedamarthamuvāca-



gogardabhorabhramṛgadvijānāṃ

mūlyairgṛhītāni śirāṃsi puṃbhiḥ|

śirastvidaṃ mānuṣamapraśastaṃ

na gṛhyate mūlyamṛte'pi rājan||1||



atha sa rājā tamamātyamuvāca-kimidamitīdaṃ mānuṣaśiro na kaścidgṛhṇātīti ? amātya uvāca-jugupsitatvāditi| rājābravīt-kimetadeva śiro jugupsitamāhosvit sarvamānuṣaśirāṃsīti ? amātya uvāca- sarvamānuṣaśisāṃsīti| rājābravīt-kimidaṃ madīyamapi śiro jugupsitamiti ? sa ca bhāyānnecchati tasmādbhūtārthamabhidhātum| sa rājñābhihitaḥ-amātya, satyamucyatāmiti| sa uvāca-evamiti| tataḥ sa rājā tamamātyaṃ pratijñāyāṃ pratiṣṭhāpya pratyādiśannimamarthamuvāca-haṃ bhoḥ, rūpaiśvaryajanitamadavismita, yuktamidaṃ bhavataḥ, yasmāt tvaṃ bhikṣucaraṇapraṇāmaṃ māṃ vicchandayitumicchasi ?



vināpi mūlyairvijugupsitatvāt

pratigrahītā bhuvi yasya nāsti|

śirastadāsādya mameha puṇyaṃ

yadyarjitaṃ kiṃ viparītamatra||2||



jātiṃ bhavān paśyati śākyabhikṣu-

ṣvantargatāṃsteṣu guṇānna ceti|

ato bhavān jātimadāvalepā-

dātmānamanyāṃśca hinasti mohāt||3||



āvāhakāle'tha vivāhakāle

jāteḥ parīkṣā na tu dharmakāle|

dharmakriyāyā hi guṇā nimittā

guṇāśca jātiṃ na vicārayanti||4||



yadyuccakulīnagatā doṣā garhāṃ prayānti loke'smin|

kathamiva nīcajanagatā guṇā na satkāramarhanti||5||



cittavaśena hi puṃsāṃ kalevaraṃ nindyate'tha satkriyate|

śākyaśramaṇamanāṃsi ca śuddhānyarcyānyataḥ śākyāḥ||6||



yadi guṇaparivarjito dvijātiḥ

patita iti prathito'pi yātyavajñām|

na tu nidhanakulodgato'pi jantuḥ

śubhaguṇayukta iti praṇamya pūjyaḥ||7||



api ca|

kiṃ te kāruṇikasya śākyavṛṣabhasyaitadvaco na śrutaṃ

prājñaiḥ sāramasārakebhya iha yannṛbhyo grahītuṃ kṣamam|

tasyānanyathavādino yadi ca tāmājñā cikīrṣāmyahaṃ

vyāhantuṃ ca bhavān yadi prayatate naitat suhṛllakṣaṇam|| 8||



ikṣukṣodavadujjhito bhuvi yadā kāyo mama svapsyati

pratyutthānanamaskṛtāñjalipuṭakleśakriyāsvakṣamaḥ|

kāyenāhamanena kiṃ nu kuśalaṃ śakṣyāmi kartuṃ tadā

tasmānnāryamataḥ śmaśānanidhanāt sāraṃ grahītuṃ mayā||9||



bhavanādiva pradīptānnimajjamānādivāpsu ratnanidheḥ|

kāyādvidhānanidhanādye sāraṃ nādhigacchanti||10||



te sāramapaśyantaḥ sārāsāreṣvakovidā prājñāḥ|

te maraṇamakaravadanapraveśasamaye viṣīdanti||11||



dadhighṛtanavanītakṣīratakropayogā-

dvaramapahṛtasāro maṇḍakumbho'vabhagnaḥ|

na bhavati bahu śocyaṃ yadvadevaṃ śarīre

sucaritahṛtasāre naiti śoko'ntakāle||12||



sucaritavimukhānāṃ garvitānāṃ yadā tu

prasabhamiha hi mṛtyuḥ kāyakumbhaṃ bhinatti|

dahati hṛdayameṣāṃ śokavahnistadānīṃ

dadhighaṭa iva bhagne sarvaśo'prāptasāre||13||



kartuṃ vighnamato na me'rhati bhavān kāyapraṇāmaṃ prati

śreṣṭho'smītyaparīkṣako hi gaṇayan mohāndhakārāvṛtaḥ|

kāyaṃ yastu parīkṣate daśabalavyāhāradīpairbudho

nāsau pārthivabhṛtyayorviṣamatāṃ kāyasya saṃpasyati||14||



tvagmāṃsāsthiśirāyakṛtprabhṛtayo bhāvā hi tulyā nṛṇā-

māhāryaistu vibhūṣaṇairadhikatā kāyasya niṣpadyate|

etatsārabhimeṣyate tu yadimaṃ niśritya kāyādhamaṃ

pratyutthānanamaskṛtādikuśalaṃ prājñaiḥ samutthāpyate||15|| iti||



athāśoko rājā'hirodakasikatāpiṇḍairaṇḍakāṣṭhebhyo'pi asārataratvaṃ kāyasyāvetya praṇāmādibhyaḥ samutthasya phalasya bahukalpaśaḥ sthāpayitvā sumeruvanmahāpṛthivībhyaḥ samutthasya phalasya bahukalpaśaḥ sthāpayitvā sumeruvanmahāpṛthivībhyaḥ sārataratāmavekṣya bhagavataḥ stūpavandanāyāmātmānamalaṃkartukāmo'mātyagaṇaparivṛtaḥ kurkuṭārāmaṃ gatvā tatra vṛddhānte sthitvā kṛtāñjaliruvāca- asti -



kaścidanyo'pi nirdiṣṭo dvitīyaḥ sarvadarśinā|

yathāhaṃ tena nirdiṣṭaḥ pāṃsudānena dhīmatā||16||



tatra yaśo nāmnā saṃghasthavira uvāca-asti mahārāja| yadā bhagavataḥ parinirvāṇakālasamaye tadā apalālaṃ nāgaṃ damayitvā kumbhakālaṃ caṇḍālīgopālīṃ ca nāgaṃ ca mathurāmanuprāptaḥ, tatra bhagavānāyuṣmantamānandamāmantrayate-asyāmānanda mathurāyāṃ varṣaśataparinirvṛtasya tathāgatasya gupto nāmnā gāndhiko bhaviṣyati| tasya putro bhaviṣyatyupagupto nāmnā avavādakānāmagro'lakṣaṇako buddhaḥ, yo mama varṣaśataparinirvṛtasya buddhakāryaṃ kariṣyati| paśyasi tvamānanda dūrata eva nīlanīlāmbararājim ? evaṃ bhadanta| eṣa ānanda urumuṇḍo nāma parvataḥ| atra varṣaśataparinirvṛtasya tathāgatasya naṭabhaṭikā nāmāraṇyāyatanaṃ bhaviṣyati| etadagraṃ me ānanda bhaviṣyati śamathānukūlānāṃ śayyāsanānāṃ yaduta naṭabhaṭikā nāmāraṇyāyatanam| āha ca-



avavādakānāṃ pravara upagupto mahāyaśāḥ|

vyākṛto lokanāthena buddhakāryaṃ kariṣyati||17||



rājā āha-kiṃ punaḥ sa śuddhasattva utpannaḥ, athādyāpi notpadyata iti ? sthavira uvāca - utpannaḥ sa mahātmā| urumuṇḍo parvate jitakleśo'rhadgaṇaiḥ parivṛtastiṣṭhati lokānukampārtham| api ca deva-



sarvajñalīlo hi sa śuddhasattvo

dharmaṃ praṇītaṃ vadate gaṇāgre|

devāsurendroragamānuṣāṃśca

sahasraśo mokṣapuraṃ praṇetā||18||



tena khalu samayena āyuṣmānupagupto'ṣṭādaśabhirarhatsahasraiḥ parivṛto naṭabhaṭikāraṇyāyatane prativasati| śrutvā ca rājā amātyagaṇānāhūya kathayati-



saṃnāhyatāṃ hastirathāśvakāyaḥ

śīghraṃ prayāsyāmyurumuṇḍaśailam|

drakṣyāmi sarvāśravavipramuktaṃ

sākṣādarhantaṃ hyupaguptaṃ nāma||19||



tato'mātyairabhihitaḥ- deva dūtaḥ preṣayitavyo viṣayanivāsī, sa devasya svayamevāgamiṣyati| rājā āha- nāsau asmākamarhatyabhigantum, kiṃ tu vayamevārhāmastasyābhigantum| api ca -



manye vajramayaṃ tasya dehaṃ śailopamādhikam|

śāstṛtulyopaguptasya yo hyājñāmākṣipennaraḥ||20||



yāvadrājñā sthaviropaguptasya sakāśaṃ dūto na preṣitaḥ sthaviradarśanāyāgamiṣyāmīti| sthaviropaguptaścintayati-yadi rājā āgamiṣyati, mahājanakāyasya pīḍā bhaviṣyati gocarasya ca| tataḥ sthavireṇābhihitam-svayamevābhigamiṣyāmīti| tato rājñā sthaviropaguptasyārthe nauyānenāgamiṣyatīti yāvacca mathurāṃ yāvacca pāṭaliputramantarānnausaṃkramo'vasthāpitaḥ| atha sthaviropagupto rājño'śokasyānugrahārthamaṣṭādaśabhirarhatsahasraiḥ parivṛto nāvamabhiruhya pāṭaliputramanuprāptaḥ| tato rājapuruṣaiḥ rājño'śokasya niveditam-deva, diṣṭayā vardhasva|



anugrahārthaṃ tava sopagupta-

ścitteśvaraḥ śāsanakarṇadhāraḥ|

puraskṛtastīrṇabhavaughapāraiḥ

sārdhaṃ samabhyāgata eṣa padbhyām||21||



śrutvā ca rājñā prītamanasā śatasahasramūlyo muktāhāraḥ svaśarīrādapanīya priyākhyāyino dattaḥ| ghāṇṭikaṃ cāhūya kathayati-ghuṣyantāṃ pāṭaliputre ghaṇṭāḥ| sthaviropaguptasyāgamanaṃ nivedyatām| vaktavyam -



utsṛjya dāridryamanarthamūlaṃ

yaḥ sphītaśobhāṃ śriyamicchatīha|

svargāpavargāya ca hetubhūtaṃ

sa paśyatāṃ kāruṇikopaguptam||22||



yebhirna dṛṣṭo dvipadapradhānaḥ

śāstā mahākāruṇikaḥ svayaṃbhūḥ|

te śāstṛkalpaṃ sthaviropaguptaṃ

paśyantyudāraṃ tribhavapradīpam||23||



yāvadrājñā pāṭaliputre ghaṇṭāṃ ghoṣayitvā nagaraśobhāṃ ca kārayitvā ardhatṛtīyāni yojanāni gatvā sarvavādyena sarvapuṣpagandhamālyena sarvapauraiḥ sarvāmātyaiḥ saha sthaviropaguptaṃ pratyudgataḥ| dadarśa rājā sthaviropaguptaṃ dūrata evāṣṭādaśabhirarhatsahasrairardhacandreṇopaguptam| yadantaraṃ ca rājā sthaviropaguptamadrākṣīt, tadantaraṃ hastiskandhādavatīrya padbhyāṃ nadītīramabhigamya ekaṃ pādaṃ nadītīre sthāpya dvitīyaṃ nauphalake sthaviropaguptaṃ sarvāṅgenānuparigṛhya nau(saṃkramād) uttāritavān| uttārya ca mūlanikṛtta iva drumaḥ sarvaśarīreṇopaguptasya pādayorvipatito mukhatuṇḍakena ca pādau anuparimārjya utthāya dvau jānumaṇḍalau pṛthivītale nikṣipya kṛtāñjaliḥ sthavipaguptaṃ nirīkṣamāṇa uvāca-



yadā mayā śatrugaṇānnihatya

prāptā samudrābharaṇā saśailā|

ekātapatrā pṛthivī tadā me

prītīrna sā yā sthaviraṃ nirīkṣyaṃ|| 24||



tvaddarśanānme dviguṇaḥ prasādaḥ

saṃjāyate'smin varaśāsanāgre|

tvaddarśanāccaiva pare'pi śuddhyā

dṛṣṭo mayādyāpratimaḥ svayaṃbhūḥ|| 25||



api ca|

śāntiṃ gate kāruṇike jinendre

tvaṃ buddhakāryaṃ kuruṣe triloke|

naṣṭe jaganmohanimīlitākṣe

tvamarkavajjñānavabhāsakartā||26||



tvaṃ śāstṛkalpo jagadekacakṣu-

ravavādakānāṃ pravaraḥ śaraṇyam|

vibho mamājñāṃ vada śīghramadya

kartāsmi vākyaṃ tava śuddhasattvā||27||



atha sthaviropagupto dakṣiṇena pāṇinā rājānaṃ śirasi parimārjayannuvāca-



apramādena saṃpādya rājyaiśvaryaṃ pravartatām|

durlabhaṃ trīṇi ratnāni nityaṃ pūjaya pārthiva||28||



api ca mahārāja tena bhagavatā tathāgatenārhatā samyaksaṃbuddhena tava ca mama (ca) śāsanamupanyastaṃ sattvasārathivareṇa gaṇamadhye parīttaṃ paripālyaṃ yatnato'smābhiḥ| rājā āhasthavira, yathā ahaṃ nirdiṣṭo bhagavatā, tadevānuṣṭhīyate| kutaḥ ?



stūpairvicitrairgiriśṛṅgakalpai-

śchatradhvajaiścocchritaratnacitraiḥ|

saṃśobhitā me pṛthivī samantā-

dvaistārikā dhātudharāḥ kṛtāśca||29||



api ca|

ātmā putraṃ gṛhaṃ dārān pṛthivī kośameva ca|

na kiṃcidaparityaktaṃ dharmarājasya śāsane|| 30||



sthaviropagupta āha-sādhu sādhu mahārāja, etadevānuṣṭheyam| kutaḥ ?



ye sāramupajīvanti kayādbhogaiśca jīvikām|

gate kāle na śocanti iṣṭaṃ yānti surālayam|| 31||



yāvadrājā mahatā śrīsamudayena sthaviropaguptaṃ rājakule praveśayitvā sarvāṅgenānuparigṛhya prajñapta evāsane niṣādayāmāsa| sthaviropaguptasya śarīraṃ mṛdu sumṛdu, tadyathā tūlapicurvā karpāsapicurvā| atha rājā sthaviropaguptasya śarīrasaṃsparśamavagamya kṛtāñjaliruvāca-



mṛdūni te'ṅgāni udārasattvā

tūlopamāḥ kāśisamopamāśca|

ahaṃ tvadhanyaḥ kharakarkaśāṅgo

niḥsparśagātraḥ paruṣāśrayaśca||32||



sthavira uvāca-

dānaṃ manāpaṃ suśubhaṃ praṇītaṃ

dattaṃ mayā hyapratipudgalasya|

na pāṃśudānaṃ hi mayā pradattaṃ

yathā tvayādāyi tathāgatasya||33||



rājā āha-sthavira,

bālabhāvādahaṃ pūrvaṃ kṣetraṃ prāpya hyanuttaram|

pāṃśūn ropitavāṃstatra phalaṃ yasyedṛśaṃ mama||34||



atha sthaviro rājānaṃ saṃharṣayannuvāca-mahārāja,

paśya kṣetrasya māhātmyaṃ pāṃśuryatra viruhyate|

rājaśrīryena te prāptā ādhipatyamanuttaram||35||



śrutvā ca rājā vismayotphullanetro'mātyānāhūyovāca-

balacakravartirājyaṃ prāptaṃ me pāṃśudānamātreṇa|

kena bhagavān bhavanto nārcayitavyaḥ prayatnena||36||



atha rājā sthaviropaguptasya pādayornipatyovāca-sthavira, ayaṃ me manoratho ye bhagavatā buddhena pradeśā adhyuṣītāstānarceyam, cihnāni ca kuryāṃ paścimasyāṃ janatāyāmanugrahārtham| āha ca-ye buddhena bhagavatā pradeśā adhyuṣitāḥ, tānarcayannahaṃ gatvā cihnāni caiva kuryāṃ paścimā janatāmanukampārtham| sthavira uvāca-sādhu sādhu mahārāja, śobhanaste cittotpādaḥ| ahaṃ pradarśayiṣyāmyadhunā|



ye tenādhyuṣitā deśāstānnamasye kṛtāñjaliḥ|

gatvā cihnāni teṣveva kariṣyāmi na saṃśayaḥ|| 37||



atha rājā caturaṅgabalakāyaṃ saṃnāhya gandhamālyapuṣpamādāya sthaviropaguptasahāyaḥ saṃprasthitaḥ| atha sthaviropagupto rājānamaśokaṃ sarvaprathamena lumbinīvanaṃ praveśayitvā dakṣiṇaṃ hastamabhiprasāryovāca- asmin mahārāja pradeśe bhagavān jātaḥ| āha ca-



idaṃ hi prathamaṃ caityaṃ buddhasyottamacakṣuṣaḥ|

jātamātreha sa muniḥ prakrāntaḥ saptapadaṃ bhuvi||38||



caturdiśamavalokya vācaṃ bhāṣitavān purā|

iyaṃ me paścimā jātirgarbhāvāsaśca paścimaḥ||39||



atha rājā sarvaśarīreṇa tatra pādayornipatya utthāya kṛtāñjaliḥ prarudannuvāca-

dhanyāste kṛtapuṇyai (ṇyā) śca yairdṛṣṭaḥ sa mahāmuniḥ|

prajātaḥ saṃśrutā yaiśca vācastasya manoramāḥ|| 40||



atha sthaviro rājñaḥ prasādavṛddhyarthamuvāca-mahārāja, kiṃ drakṣyasi tām devatām ?

yayā dṛṣṭaḥ prajāyansa vane'smin vadatāṃ varaḥ|

kramamāṇaḥ padān sapta śrutā vāco yayā muneḥ|| 41||



rājā āha- paraṃ sthavira drakṣyāmi| atha sthaviropagupto yasya vṛkṣyasya śākhāmavalambya devī mahāmāyā prasūtā, tena dakṣiṇahastamabhiprasāryovāca-



naivāsikā yā ihāśokavṛkṣe

saṃbuddhadarśinī yā devakanyā|

sākṣādasau darśayatu svadehaṃ

rājño hyaśokasya (manaḥ)prasādavṛddhyai||42||



yāvat sā devatā svarūpeṇa sthaviropaguptasamīpe sthitvā kṛtāñjaliruvāca-sthavira, kimājñāpayasi? atha sthavirp rājānamaśokamuvāca-mahārāj, iyaṃ sā devatā, yayā dṛṣṭo bhagavān jāyamānaḥ| atha rājā kṛtāñjalistāṃ devatāmuvāca-



dṛṣṭastvayā lakṣaṇabhūṣitāṅgaḥ

prajāyamānaḥ kamalāyatākṣaḥ|

śrutāstvayā tasya nararṣabhasya

vāco manojñāḥ prathamā vane'smin||43||



devatā prāha-

mayā hi dṛṣṭaḥ kanakāvadātaḥ

prajāyamāno dvipadapradhānaḥ|

padāni sapta kramamāṇa eva

śrutā ca vācamapi tasya śāstuḥ||44||



rājā āha-kathaya devate, kīdṛśī bhagavato jāyamānasya śrīrbabhūveti| devatā prāhana śakyaṃ mayā vāgbhiḥ saṃprakāśayitum| api tu saṃkṣeyataḥ śṛṇu-



vinirmitābhā kanakāvadātā

sendre triloke nayanābhirāmā|

sasāgarāntā ca mahī saśailā

mahārṇavasthā iva nauścacāla||45||



yāvadrājñā jātyāṃ śatasahasraṃ dattam| caityaṃ ca pratiṣṭhāpya rājā prakrāntaḥ||



atha sthaviropagupto rājānaṃ kapilavastu nivedayitvā dakṣiṇahastamabhiprasāryovāca-asmin pradeśe mahārāja bodhisattvo rājñaḥ śuddhodanasyopanāmitaḥ| taṃ dvātriṃśatā mahāpuruṣalakṣaṇālaṃkṛtaśarīramasecanakadarśanaṃ ca dṛṣṭvā rājā sarvaśarīreṇa bodhisattvasya pādayornipatitaḥ| idaṃ mahārāja śākyavardhaṃ nāma devakulam| atra bodhisattvo jātamātra upanīto devamarcayiṣyatīti| sarvadevatāśca bodhisattvasya pādayornipatitāḥ| tato rājñā śuddhodanena bodhisattvo devatānāmapyayaṃ deva iti tena bodhisattvasya devātideva iti nāmadheyaṃ kṛtam| asmin pradeśe asitena ṛṣiṇā nirdiṣṭo buddho loke bhaviṣyatīti| asmin pradeśe mahārāja mahāprajāpatyā saṃvardhitaḥ| asmin pradeśe lipijñānaṃ śikṣāpitaḥ| asmin pradeśe hastigrīvāyāmaśvapṛṣṭhe rathe śaradhanurgrahe tomaragrahe'ṅkuśagrahe kulānurūpāsu vidyāsu pāragaḥ saṃvṛttaḥ| iyaṃ bodhisattvasya vyāyāmaśālā babhūva| asmin pradeśe mahārāja bodhisattvo devatāśatasahasraiḥ parivṛtaḥ ṣaṣṭibhiḥ strīsahasraiḥ sārdhaṃ ratimanubhūtavān| asmin pradeśe bodhisattvo jīrṇāturamṛtasaṃdarśanodvigno vanaṃ saṃśritaḥ| asmin pradeśe jambucchāyāyāṃ niṣadya viviktaṃ pāpakairakuśalairdharmaiḥ savitarka savicāraṃ vivekajaṃ prītisukhamanāśravasadṛśaṃ prathamadhyānaṃ samāpannaḥ| atha pariṇate madhyānhe atikrānte bhaktakālasamaye anyeṣāṃ vṛkṣāṇāṃ chāyā prācīnanimnā prācīnapravaṇā prācīnaprāgbhārā, jambucchāyā bodhisattvasya kāyaṃ na jahāti| dṛṣṭvā ca punā rājā śuddhodanaḥ sarvaśarīreṇa bodhisattvasya pādayornipatitaḥ| anena dvāreṇa bodhisattvo devatāśatasahasraiḥ parivṛto'rdharātreḥ kapilavastuno nirgataḥ| asmin pradeśe bodhisattvena chandakasyāścamābharaṇāni ca dattvā pratinivartitaḥ| āha ca -



chandābharaṇānyaśvaṃ ca asmin pratinivartitaḥ|

nirupasthāyiko vīraḥ praviṣṭaikastapovanam||46||



asmin pradeśe bodhisattvo lubdhakasakāśāt kāśikairvastraiḥ kāṣāyāṇi vastrāṇi grahāya pravrajitaḥ| asmin pradeśe bhārgaveṇāśrameṇopanimantritaḥ| asmin pradeśe bodhisattvo rājñā bimbisāreṇārdharājyenopanimantritaḥ| asmin pradeśe ārāḍodrakamabhigataḥ| āha ca-



udrakārāḍakā nāma ṛṣayo'smiṃstapovane|

adhigatācāryasattvena puruṣendreṇa tāpitā|| 47||



asmin pradeśe bodhisattvena ṣaḍvarṣāṇi duṣkaraṃ cīrṇām| āha ca-

ṣaḍvarṣāṇi hi kaṭukaṃ tapastaptvā mahāmuniḥ|

nāyaṃ mārgo hyabhijñāya iti jñātvā samutsṛjet||48||



asmin pradeśe bodhisattvena nandāyā nandabalāyāśca grāmikaduhitryoḥ sakāśāt ṣoḍaśaguṇitaṃ madhupāyasaṃ paribhuktam| āha ca-



asmin pradeśe nandāyā bhuktvā ca madhupāyasam|

bodhimūlaṃ mahāvīro jagāma vadatāṃ varaḥ|| 49||



asmin pradeśe bodhisattvaḥ kālikena nāgarājena bodhimūlamabhigacchan saṃstutaḥ| āha ca-

kālikabhujagendreṇa saṃstuto vadatāṃ varaḥ|

prayāto'nena mārgeṇa bodhimaṇḍe'mṛtārthinaḥ||50||



atha rājā sthavirasya pādayornipatya kṛtāñjaliruvāca -

api paśyema nāgendraṃ yena dṛṣṭastathāgataḥ|

vrajāno'nena mārgeṇa mattanāgendravikramaḥ||51||



atha kāliko nāgarājaḥ sthavirasamīpe sthitvā kṛtāñjaliruvāca-sthavira, kimājñāpayasīti| atha sthaviro rājānamuvāca-ayaṃ sa mahārāja kāliko nāgarājā yena bhagavānanena mārgeṇa bodhimūlaṃ nirgacchan saṃstutaḥ| atha rājā kṛtāñjaliḥ kālikaṃ nāgarājamuvāca-



dṛṣṭastvayā jvalitakāñcanatulyavarṇaḥ

śāstā mamāpratisamaḥ śaradenduvaktraḥ|

ākhyāhi me daśabalasya guṇaikadeśaṃ

tatkīdṛśī vada bhavan sugate tadānīm|| 52||



kālika uvāca-na śakyaṃ vāgbhiḥ saṃprakāśayitum| api tu saṃkṣepaṃ śṛṇu-



caraṇatalaparāhatā saśailā

avanistadā pracacāla ṣaḍvikāram|

ravikiraṇaprabhādhikā nṛloke

sugataśaśidyutisaṃnibhā manojñā||53||



yāvadrājā caityaṃ pratiṣṭhāpya prakrāntaḥ| atha sthaviropagupto rājānaṃ bodhismūlamupanāmayitvā dakṣiṇaṃ karamabhiprasāryovāca- asmin pradeśe mahārāja bodhisattvena mahāmaitrīsahāyena sakalaṃ mārabalaṃ jitvā anuttarā samyaksaṃbodhirabhisaṃbuddhā| āha ca-



iha munivṛṣabheṇa bodhimūle

namucibalaṃ vikṛtaṃ nirastamāśu|

idamamṛtamudāramagryabodhiṃ

hyadhigatamapratipudgalena tena|| 54||



yāvadrājñā bodhau śatasahasraṃ dattam| caityaṃ ca pratiṣṭhāpya rājā prakrāntaḥ| atha sthaviropagupto rājānamaśokamuvāca-asmin pradeśe bhagavān caturṇāṃ mahārājānāṃ sakāśāccatvāri śailamayāni pātrāṇi grahāyaikaṃ pātramadhimuktam| asmin pradeśe trapuṣabhallikayorvaṇijorapi piṇḍapātraḥ pratigṛhītaḥ| asmin pradeśe bhagavān vārāṇasīmabhigacchannupagenājīvikena saṃstutaḥ| yāvat sthaviro rājānaṃ ṛṣivadana (patana ?) mupanīya dakṣiṇaṃ hastamabhiprasāryovāca-asmin pradeśe mahārāja bhagavatā triparivartaṃ dvādaśākāraṃ dharmyaṃ dharmacakraṃ pravartitam| āha ca-



śubhaṃ dharmamayaṃ cakraṃ saṃsāravinivartaye|

asmin pradeśe nāthena pravartitamanuttaram||55||



asmin pradeśe jaṭilasahasraṃ pravrājitam| asmin pradeśe rājño bimbisārasya dharmaṃ deśitam| rājñā ca bimbisāreṇa satyāni dṛṣṭāni, aśītibhiśca devatāsahasrainarekaiśca māgadhakairbrāhmaṇagṛhapatisahasraiḥ| asmin pradeśe bhagavatā śakrasya devendrasya dharmo deśitaḥ, śakreṇa ca satyāni dṛṣṭānyaśītibhiśca devatāsahasraiḥ| asmin pradeśe mahāprātihāryaṃ vidarśitam| asmin pradeśe bhagavān deveṣu trāyastriṃśeṣu varṣā uṣitvā māturjanayitryā dharmaṃ deśayitvā devagaṇaparivṛto'vatīrṇaḥ| vistareṇa yāvat sthaviro rājānamaśokaṃ kuśinagarīmupanāmayitvā dakṣiṇaṃ karatalamabhiprasāryovāca-asmin pradeśe mahārāja bhagavān sakalaṃ buddhakāryaṃ kṛtvā nirupadhiśeṣe nirvāṇadhātau parinirvṛtaḥ| āha ca-



lokaṃ sadevamanujāsurayakṣanāga-

makṣayyadharmavinaye matimān vinīya|

vaineyasattvavirahānupaśāntabuddhiḥ

śāntiṃ gataḥ paramakāruṇiko maharṣiḥ||56||



śrutvā ca rājā mūrchitaḥ patitaḥ| yācajjalapariṣekaṃ kṛtvotthāpitaḥ| atha rājā kathaṃcit saṃjñāmupalabhya parinirvāṇe śatasahasraṃ dattvā caityaṃ pratiṣṭhāpya pādayornipatyovācasthavira, ayaṃ me manorathaḥ-ye ca bhagavatā śrāvakā agratāyāṃ nirdiṣṭāḥ, teṣāṃ śarīrapūjāṃ kariṣyāmīti| sthavira uvāca-sādhu sādhu mahārāja| śobhanaste cittotpādaḥ| sthaviro rājānamaśokaṃ jetavanaṃ praveśayitvā dakṣiṇaṃ karamabhiprasāryovāca- ayaṃ mahārāja sthaviraśāriputrasya stūpaḥ| kriyatāmasyārcanamiti| rājā āha-ke tasya guṇā babhūvuḥ ? sthavira uvāca-sa hi dvitīyaśāstā dharmasenādhipatirdharmacakrapravartanaḥ prajñāvatāmagro nirdiṣṭo bhagavatā|



sarvalokasya yā prajñā sthāpayitvā tathāgatam|

śāriputrasya prajñāyāḥ kalāṃ nārhati ṣoḍaśīm|| 57||



āha ca-

saddharmacakramatulaṃ yajjinena pravartitam|

anuvṛttaṃ hi tattena śāriputreṇa dhīmatā||58||



kastasya sādhu buddhānyaḥ puruṣaḥ śāradvatasyeha|

jñātvā guṇagaṇanidhiṃ vaktuṃ śaknoti niravaśeṣāt||59||



tato rājā prītamanāḥ sthaviraśāradvatīputrastūpe śatasahasraṃ dattvā kṛtāñjaliruvāca-



śāradvatīputramahaṃ bhaktyā vande vimuktabhavasaṅgam|

lokaprakāśakirtī jñānavatāmuttamaṃ vīram||60||



yāvat sthavirogaguptaḥ sthaviramahāmaugdalyāyanasya stūpamupadarśayannuvāca-idaṃ mahārāja sthaviramahāmaudgalyāyanasya stūpam| kriyatāmasyārcanamiti| rājā āha- ke tasya guṇā babhūvuriti? sthavira uvāca- sa hi ṛddhimatāmagro nirdiṣṭo bhagavatā, yena dakṣiṇena pādāṅguṣṭhena śakrasya devendrasya vaijayantaḥ prāsādaḥ prakampitaḥ, nandopanandau nāgarājānau vinītau| āha ca-



śakrasya yena bhavanaṃ pādāṅguṣṭhena kampitam|

pūjanīyaḥ prayatnena kolitaḥ sa dvijottamaḥ|| 61||



bhujageśvarau pratibhayau dāntau tau yenātidurdamau|

loke kastasya śuddhabuddheḥ pāraṃ gacchedguṇārṇavasya|| 62||



yāvadrājā mahāmaudgalyāyanasya stūpe śatasahasraṃ datvā kṛtāñjaliruvāca-

ṛddhimatāmagro yo janmajarāśokaduḥkhanirmuktaḥ|

maudgalyāyanamahaṃ vande mūrdhnā praṇipatya praṇipatya vikhyātam|| 63||



yāvat sthaviropaguptaḥ sthaviramahākāśyapasya stūpam ..... | kriyatāmasyārcanamiti| rājā āha - ke tasya guṇā babhūvuḥ ? sthavira uvāca- sa hi mahātmā alpecchānāṃ saṃtuṣṭānāṃ dhutaguṇavādināmagro nirdiṣṭo bhagavatā, ardhāsanenopanimantritaḥ, śvetacīvareṇāccāditaḥ, dīnāturagrāhakaḥ śāsanasaṃdhārakaśceti| āha ca-



puṇyakṣetramudāraṃ dīnāturagrāhako nirāyāsaḥ|

sarvajñacīvaradharaḥ śāsanasaṃdhārako matimān|| 64||



kastasya gurormanujo vaktuṃ śakto guṇānniravaśeṣān|

āsanavarasya sumatiryasya jino dattavānardham|| 65||



tato rājā aśokaḥ sthaviramahākāśyapasya stūpe śatasahasraṃ dattvā kṛtāñjaliruvāca-



parvataguhānilāyaṃ vairaparāṅmukhaṃ praśamayuktam|

saṃtoṣaguṇavivṛddhaṃ vande khalu kāśyapaṃ sthaviram|| 66||



yāvat sthaviropaguptaḥ sthaviravatkulasya stūpaṃ darśayannuvāca-idaṃ mahārāja sthavirabatkulasya stūpam| kriyatāmarcanamiti| rājā āha- ke tasya guṇā babhūvuriti ? sthavira uvāca-sa mahātmā alpābādhānāmagro nirdiṣṭo bhagavatā| api ca| na tena kasyaciddvipadikā gāthā śrāvitā| rājā āha-dīyatāmatra kākaṇiḥ| yāvadamātyairabhihitaḥ - deva, kimarthaṃ tulyeṣvavasthiteṣvatra kākaṇī dīyata iti ? rājā āha-śrūyatāmatrābhiprāyo mama -



ājñāpradīpena manigṛhasthaṃ

hataṃ tamo yadyapi tena kṛtsnam|

alpecchabhāvānna kṛtaṃ hi tena

yathā kṛtaṃ sattvahitaṃ tadanyaiḥ||67||



sā pratyāhatā tasyaiva rājñaḥ pādamūle nipatitā| yāvadamātyā vismitā ūcuḥ- aho tasya mahātmano'lpecchatā babhūva| anayāpyanarthī| yāvat sthaviropaguptaḥ sthavirānandasya stūpamupadarśayannuvāca- idam sthavirānandasya stūpam| kriyatāmasyārcanamiti| rājā āha- ke tasya guṇā babhūvuriti ? sthavira uvāca- sa hi bhagavata upasthāyako babhūva, bahuśrutānāmagryaḥ pravacanagrāhakaśceti| āha ca -



munipātrarakṣaṇapaṭuḥ smṛtidhṛtimatiniścitaḥ śrutasamudraḥ|

vispaṣṭamadhuravacanaḥ suranaramahitaḥ sadānandaḥ||68||



saṃbuddhacittakuśalaḥ sarvatra vicakṣaṇo guṇakaraṇḍaḥ|

jinasaṃstuto jitaraṇaḥ sunaranamahitaḥ sadānandaḥ|| 69||



yāvadrājñā tasya stūpe koṭirdattā| yāvadamātyairabhihitaḥ - kimarthamayaṃ deva sarveṣāṃ sakāśādadhikataraṃ pūjyate ? rājā āha-śrūyatāmabhiprāyaḥ -



yattaccharīraṃ vadatāṃ varasya

dharmātmano dharmamayaṃ viśuddham|

taddhāritaṃ tena viśokanāmnā

tasmādviśeṣeṇa sa pūjanīyaḥ|| 70||



dharmapradīpo jvalati prajāsu

kleśāndhakārāntakaro yadadya|

tattatprabhāvātsugatendrasūno-

stasmādviśeṣeṇa sa pūjanīyaḥ|| 71||



yadā samudraṃ salilaṃ samudre

kurvīta kaścinna hi goṣpadena|

nāthena taddharmamavekṣya bhāvaṃ

sūtrāntako'yaṃ sthavire'bhiṣiktaḥ||72||



atha rājā sthavirāṇāṃ stūpārcanaṃ kṛtvā sthaviropaguptasya pādayornipatya prītimanā uvāca-



mānuṣyaṃ saphalīkṛtaṃ kratuśatairiṣṭena saṃprāpyate

rājyaiśvaryaguṇaiścalaiśca bibhavaiḥ sāraṃ gṛhītaṃ param|

lokaṃ caityaśatairalaṃkṛtamidaṃ śvetābhrakūṭaprabhai-

rasyādyāpratimasya śāsanamidaṃ kiṃ naḥ kṛtaṃ duṣkaram|| 73|| iti|



yāvadrājā sthaviropaguptasya praṇāmaṃ kṛtvā prakrāntaḥ||



yāvadrājñā aśokena jātau bodhau dharmacakre parinirvāṇe ekaikaśatasahasraṃ dattam, tasya bodhau viśeṣataḥ prasādo jātaḥ-iha bhagavatānuttarā samyaksaṃbodhirabhisaṃbuddheti| sa yāni viśeṣayuktāni ratnāni, tāni bodhiṃ preṣayati| atha rājño'śokasya tiṣyarakṣitā nāma agramahiṣī| tasyā buddhirutpannā-ayaṃ rājā mayā sārdhaṃ ratimanubhavati, viśeṣayuktāṃśca (ktānica) ratnāni bodhau preṣayati| tayā mātaṅgī vyāharitā-śakyasi tvaṃ bodhiṃ mama sapatnīṃ praghātitum ? tayābhihiutam-śakṣyāmi, kiṃ tu kārṣāpaṇān dehīti| yāvanmātaṅgayā bodhivṛkṣo mantraiḥ parijaptaḥ, sūtraṃ ca baddham| yāvadbodhivṛkṣaḥ śuṣkitumārabdhaḥ| tato rājapuruṣai rājñe niveditam-deva, bodhivṛkṣaḥ śuṣyata iti| āha ca-



yatropaviṣṭena tathāgatena

kṛtsnaṃ jagadbuddhamidaṃ yathāvat|

sarvajñatā cādhigatā narendra

bodhidrumo'sau nidhanaṃ prayāti||74||



śrutvā ca rājā mūrcchito bhūmau patitaḥ| yāvajjalasekaṃ dattvotthāpitaḥ| atha rājā kathaṃcit saṃjñāmupalabhya prarudannuvāca-



dṛṣṭvānvahaṃ taṃ drumarājamūlaṃ

jānāmi dṛṣṭo'dya mayā svayaṃbhūḥ|

nāthadhrume caiva gate praṇāśaṃ

prāṇāḥ prayāsyanti mamāpi nāśam|| 75||



atha tiṣyarakṣitā rājānaṃ śokārtamavekṣyovāca-deva, yadi bodhirna bhaviṣyati, ahaṃ devasya ratimutpādayiṣyāmi| rājā āha- na sā strī, api tu bodhivṛkṣaḥ saḥ| tatra bhagavatā anuttarā samyaksaṃbodhiradhigatā| tiṣyarakṣitā mātaṅgīmuvāca- śakyasi tvaṃ bodhivṛkṣaṃ yathāpaurāṇamavasthāpitum ? mātaṅgī āha-yadi tāvat prāṇāntikāvaśiṣṭā bhaviṣyati, yathāpaurāṇamavasthāpayiṣyāmīti| vistareṇa yāvattayā sūtraṃ muktvā vṛkṣasāmantena khanitvā divase kṣīrakumbhasahasreṇa pāyayati| yāvadalpairahobhiryathāpaurāṇaḥ saṃvṛttaḥ| tato rājapuruṣai rājñe niveditam-deva, diṣṭyā vardhasva, yathāpaurāṇaḥ saṃvṛttaḥ| śrutvā ca prītamanā bodhivṛkṣaṃ nirīkṣamāṇa uvāca-



bimbisāraprabhṛtibhiḥ pārthivendrairdyutiṃdharaiḥ|

na kṛtaṃ tatkariṣyāmi satkāradvayamuttamam|| 76||



bodhiṃ ca snāpayiṣyāmi kumbhairgandhodakākulaiḥ|

āryasaṃghasya ca kariṣyāmi satkāraṃ pañcavārṣikam|| 77||



atha rājā sauvarṇarūpyavaiḍuryasphaṭikamayānāṃ kumbhānāṃ sahasraṃ gandhodakena pūrayitvā prabhūtaṃ cānnapānaṃ samudānīya gandhamālyapuṣpasaṃcayaṃ kṛtvā snātvā ahatāni vāsāṃsi navāni dīrghadaśāni prāvṛtya aṣṭāṅgasamanvāgatamupavāsamupoṣya dhūpakaṭachukamādāya śaraṇatalamabhirūhya caturdiśamāyācitumārabdhaḥ-ye bhagavato buddhasya śrāvakāste mamānugrahāyāgacchantu| api ca -



samayaggatā ye sugatasya śiṣyāḥ

śāntendriyā nirjitakāmadoṣāḥ|

saṃmānanārhā naradevapūjitā

āyāntu te'sminnanukampayā mama||78||



praśamadamaratā vimuktasaṅgāḥ

pravarasutāḥ sugatasya dharmarājñaḥ|

asurasuranarārcitāryavṛttā-

stviha madanugrahaṇātsamabhyupaintu||79||



vasanti kāśmīrapure suramye

ye cāpi dhīrāstamasāvane'smin|

mahāvane revatake raye'ryā

anugrahārthaṃ mama te'bhyupeyuḥ||80||



anavataptahrade nivasanti ye

girinadīṣu saparvatakandareṣu|

jinasutāḥ khalu dhyānaratāḥ sadā

samudayāntviha te'dya kṛpābalāḥ|| 81||



śairīṣake ye pravare vimāne

vasanti putrā vadatāṃ varasya|

anugrahārthaṃ mama te viśokā

hyāyāntu kāruṇyaniviṣṭabhāvāḥ|| 82||



gandhamādanaśaile ca ye vasanti mahaujasaḥ|

ihāyāntu kāruṇyamutpādyopanimantritāḥ|| 83||



evamukte ca rājñā trīṇi śatasahasrāṇi bhikṣūṇāṃ saṃnipatitāni| tatraikaṃ śatasahasrāṇāmarhatāṃ śaikṣāṇāṃ pṛthagjanakalyāṇakānāṃ ca| na kaścidvṛddhāsanamākramyate sma| rājā āha-kimarthaṃ vṛddhāsanaṃ tannākramyate ? tatra yaśo nāmnā vṛddhaḥ ṣaḍabhijñaḥ| sa uvāca- mahārāja, vṛddhasya tadāsanamiti| rājā āha-asti sthavira tvatsakāśādanyo vṛddhatara iti ? sthavira uvāca-asti mahārāja-



vadatāṃ vareṇa vaśinā nirdiṣṭaḥ siṃhanādināmagryaḥ|

piṇḍolabharadvājasyaitadagrāsanaṃ nṛpate|| 84||



atha rājā kadambapuṣpavadāhṛṣṭaromakūpaḥ kathayati- asti kaścidbuddhadarśī bhikṣurdhriyata iti ? sthavira uvāca- asti mahārāja piṇḍolabharadvājo nāmnā buddhadarśī tiṣṭhata iti| rājā kathayati- sthavira, śakyaḥ so'smābhirdraṣṭumiti ? sthavira uvāca-mahārāja, idānīṃ drakṣyasi| ayaṃ tasyāgamanakāla iti| atha rājā prītamanā uvāca -



lābhaḥ paraḥ syādatulo mameha

mahāsukhaścāyamanuttamaśca|

paśyāmyahaṃ yattamudārasattvaṃ

sākṣādbharadvājasagotranāmaṃ|| 85||



tato rājā kṛtakarapuṭo gaganatalāvasaktadṛṣṭiravasthitaḥ| atha sthavirapiṇḍolabharadvājo'nekairarhatsahasrairdhacandrākāreṇopagūḍho rājahaṃsa iva gaganatalādavatīrya vṛddhānte niṣasāda| sthavirapiṇḍolabharadvājaṃ dṛṣṭvā tānyanekāni bhikṣuśatasahasrāṇi pratyupasthitāni| adrākṣīdrājā piṇḍolabharadvājaṃ śvetapatlitaśirasaṃ pralambabhrūlalāṭaṃ nigūḍhākṣitārakaṃ pratyekabuddhāśrayam| dṛṣṭvā ca rājā mūlanikṛtta iva drumaḥ sarvaśarīreṇa sthavirapiṇḍolabharadvājasya pādayoḥ patitaḥ| mukhatuṇḍakena ca pādāvanuparimārjya utthāya tau jānumaṇḍalau pṛthivītale pratiṣṭhāpya kṛtāñjaliḥ sthavirapiṇḍolabharadvājaṃ nirīkṣamāṇaḥ prarudannuvāca-



yadā mayā śatrugaṇānnihatya

prāptā samudrābharaṇā saśailā|

ekātapatrā pṛthivī tadā me

prītirna yā me sthaviraṃ nirīkṣyaṃ|| 86||



tvaddarśanādbhavati| dṛṣṭo'dya tathāgataḥ| karuṇālābhāt tvaddarśanācca dviguṇaprasādo mamotpannaḥ| api ca sthavira dṛṣṭaste trailokyanātho gururme bhagavān buddha iti ? tataḥ sthavirapiṇḍolabharadvāja ubhābhyāṃ pāṇibhyāṃ bhruvamunnāmya rājānamaśokaṃ nirīkṣamāṇa uvāca-



dṛṣṭo mayā hyasakṛdapratimo maharṣiḥ

saṃtaptakāñcanasamopamatulyatejāḥ|

dvātriṃśallakṣaṇadharaḥ śaradinduvaktro

brāhmasvarādhikaraṇo hyaraṇāvihārī||87||



rājā āha-sthavira, kutra te bhagavān dṛṣṭaḥ, kathaṃ ceti ? sthavira uvāca-yadā mahārāja bhagavān vijitamāraparivāraḥ pañcabhirarhacchataiḥ sārdhaṃ prathamato rājagṛhe varṣāmupagataḥ, ahaṃ tatkālaṃ tatraivāsam| mayā sa dakṣiṇīyaḥ samyagdṛṣṭa iti| āha ca -



vītarāgaiḥ parivṛto vītarāgo mahāmuniḥ|

yādā rājagṛhe varṣā uṣitaḥ sa tathāgataḥ|| 88||



tatkālamāsaṃ tatrāhaṃ saṃbuddhasya tadantike|

yathā paśyasi māṃ sākṣādevaṃ dṛṣṭo mayā muniḥ||89||



yadāpi mahārāja bhagavatā śrāvastyāṃ tīrthyān vijayārthaṃ mahāprātihāryaṃ kṛtam, buddhāvataṃsakaṃ yāvadakaniṣṭhabhavanaṃ nirmitaṃ mahat, tatkālaṃ tatraivāhamāsam| mayā tadbuddhavikrīḍitaṃ dṛṣṭamiti| āha ca-



tīrthyā yadā bhagavatā kupathaprayātā

ṛddhiprabhāvavidhinā khalu nirgṛhītāḥ|

vikrīḍitaṃ daśabalasya tadā hyudāraṃ

dṛṣṭaṃ mayā tu nṛpa harṣakaraṃ prajānām|| 90||



yadāpi mahārāja bhagavatā deveṣu trāyastriṃśeṣu varṣā uṣitvā māturjanayitryā dharmaṃ deśayitvā devagaṇaparivṛtaḥ sāṃkāśye nagare'vatīrṇaḥ, ahaṃ tatkālaṃ tatraivāsam| mayā sā devamanuṣyasaṃpadā dṛṣṭā, utpalavarṇayā ca nirmitā cakravartisaṃpadā iti| āha ca-



yadāvatīrṇo vadatāṃ variṣṭho

varṣāmuṣitvā khalu devaloke|

tatrāpyahaṃ saṃnihito vabhūva

dṛṣṭo mayāsau muniragrasattvaḥ||91||



yadā mahārāja sumāgadhayā anāthapiṇḍadaduhitryā upanimantritaḥ pañcabhirarhacchataiḥ sārdha ṛddhyā puṇḍravardhanaṃ gataḥ, tadāhaṃ ṛddhyā parvataśailaṃ grahāya gaganatalamākramya puṇḍravardhanaṃ gataḥ| tannimittaṃ ca me bhagavatā ājñākṣiptā- na tāvat te parinirvātavyaṃ yāvaddharmo nāntarhita iti| āha ca-



yadā jagāmarddhibalena nāyakaḥ

sumāgadhayopanimantrito guruḥ|

tadā gṛhītvārdhabalena śailaṃ

jagāma tūrṇaṃ khalu puṇḍravardhanam||92||



ājñā tadā śākyakuloditena

dattā ca me kāruṇikena tena|

tāvanna te nirvṛtirabhyupeyā

antarhito yāvadayaṃ na dharmaḥ|| 93||



yadāpi mahārāja tvayā pūrvaṃ bālabhāvādbhagavato rājagṛhaṃ piṇḍāya praviṣṭāsya saktuṃ dāsyāmīti pāṃśvañjalirbhagavataḥ pātre prakṣipyaḥ rādhaguptena cānumoditam, tvaṃ ca bhagavatā nirdiṣṭaḥ-ayaṃ dārako varṣaśataparinirvṛtasya mama pāṭakiputre nagare aśoko nāma rājā bhaviṣyati caturbhāgacakravartī dhārmiko dharmarājā, yo me śarīradhātukaṃ vaistārikāṃ kariṣyati, caturaśītidharmarājikāsahasraṃ pratiṣṭhāpayiṣyati, ahaṃ tatkālaṃ tatraivāsīt| āha ca-



yadā pāṃśvañjalirdattastvayā buddhasya bhājane|

bālabhāvāt prasāditvā tatraivāhaṃ tadābhavam|| 94||



rājā āha- sthavira, kutredānīmuṣyata iti ? sthavira uvāca-

uttare sararājasya parvate gandhamādane|

vasāmi nṛpate tatra sārdhaṃ sabrahmacāribhiḥ||95||



rājā āha-kiyantaḥ sthavirasya parivārāḥ ? sthavira uvāca-

ṣaṣṭyarhantaḥ sahasrāṇi parivāro nṛṇāṃ vara|

vasāmi yairahaṃ sārdhaṃ nispṛhairjitakalmaṣaiḥ|| 96||



api ca mahārāja, kimanena saṃḍehena kṛtena ? pariviṣyatāṃ bhikṣusaṃghaḥ| bhuktavato bhikṣusaṃghasya pratisaṃmodanāṃ kariṣyāmi| rājā āha-evamastu, yathā sthavira ājñāpayati| kiṃ tu buddhasmṛtipratibodhito'haṃ bodhisnapanaṃ tāvat kariṣyāmi| samanantaraṃ ca manārena cāhārṇa bhikṣusaṃghamupaśtāsyāmīti| atha rājā sarvamitramuddhoṣakamāmantrayati - ahamāryasaṃghasya śatasahasraṃ dāsyāmi, kumbhasahasreṇa ca bodhiṃ snāpayiṣyāmi, mama nāmnā ghuṣyatāṃ pañcavārṣikamiti| tatkālaṃ ca kuṇālasya nayanadvayamavipannamāsīt| sa rājño dakṣiṇe pārśve sthitaḥ| teṇāṅgalidvayamutkṣiptam, na tu vāgbhāṣitā| dviguṇaṃ tvahaṃ prasādayiṣyāmītyākārayati| pāṇinā vardhitamātre ca kuṇālena sarvajanakāyena hāsyaṃ muktam| tato rājā hāsyaṃ muktvā kathayati-aho rādhagupta, kenaitadvardhitamiti? rādhaguptaḥ kathayati-deva, bahavaḥ puṇyārthinaḥ prāṇinaḥ| yaḥ puṇyārthī, tena vardhitamiti| rājā āha-śatasahasratrayaṃ dāsyāmītyāryasaṃghe kumbhasahasreṇa ca bodhiṃ snapayiṣyāmi, mama nāmnā ghuṣyatāṃ pañcavārṣikamiti| yāvat kuṇālena catasro'ṅgulya utkṣiptāḥ| tato rājā ruṣitaḥ| rādhaguptamuvāca-aho rādhagupta, ko'yamasmābhiḥ sārdhaṃ pratidvandvayatyalokajñaḥ ? ruṣitaṃ ca rājānamavekṣya rādhagupto rājñaḥ pādayornipatyovāca-deva, kasya śaktirnarendreṇa sārdhaṃ vispardhituṃ bhavet ? kuṇālo guṇavān, pitrā sārdhaṃ vikurvate| atha rājā dakṣiṇena parivṛtya kuṇālamavalokyovāca-sthaviro'ham| kośaṃ sthāpayitvārājyamantaḥpuramamātyagaṇamātmānaṃ ca kuṇālaṃ suvarṇarūpyasphaṭikavaiḍūryamayānāṃ pañcakumbhasahasrāṇi nānāgandhapūrṇāni kṣiracandanakuṅkumakarpūravāsitairmahābodhiṃ snapayiṣyāmi, puṣpaśatasahasrāṇi ca bodhipramukhe cāryasaṃghe dadāmi, mama nāmnā ghuṣyatāṃ pañcavārṣikamiti| āha ca-



rājyaṃ samṛddhaṃ saṃsthāpya kośa-

mantaḥpurāṇi cāmātyagaṇaṃ ca sarvam|

dadāmi saṃghe guṇapātrabhūte

ātmā kuṇālaṃ ca guṇopapannam|| 97||



tato rājā piṇḍolabharadvājapramukhe bhikṣusaṃghe niryātayitvā bodhivṛkṣasya ca caturdiśaṃ vāraṃ baddhvā svayameva ca vāramabhiruhya caturbhiḥ kumbhasahasrairbodhisnapanaṃ kṛtavān| kṛtamātre ca bodhisnapane bodhivṛkṣo yathāpaurāṇaḥ saṃvṛttaḥ| vakṣyati hi -



kṛtamātre nṛpatinā bodhisnapanamuttamam|

bodhivṛkṣastadā jāto haritpallavakomalaḥ|| 98||



dṛṣṭvā haritapatrāḍhyaṃ pallavāṅkurakomalam|

rājā harṣaṃ paraṃ jagāma sāmātyagaṇanaigamaḥ|| 99||



atha rājā bodhisnapanaṃ kṛtvā bhikṣusaṃghaṃ pariveṣṭumārabdhaḥ| tatra yaśo nāmnā sthaviraḥ| tenābhihitam-mahārāja, mahānayaṃ paramadakṣiṇīya āryasaṃghaḥ saṃnipatitaḥ, tathā te pariveṣṭavyaṃ yathā te kṣatirna syāditi| tato rājā svahastena pariveṣaṇaṃ yāvannavakāntaṃ gataḥ| tatra dvau śrāmaṇerau saṃrañjanīyaṃ dharmaṃ samādāya vartataḥ| ekenāpi saktavo dattāḥ, dvitīyenāpi saktavaḥ| ekena khādyakāḥ, dvitīyenāpi khādyakā eva| ekena modakāḥ, dvitīyenāpi modakāḥ| tau dṛṣṭvā rājā hasitaḥ| imau śrāmaṇerau bālakrīḍayā krīḍataḥ| yāvadrājñā bhikṣusaṃghaṃ pariveṣya vṛddhāntamārūḍhaḥ| sthavireṇa cānuyuktaḥ-mā devena kutracidaprasādamutpādita iti| rājā āha-na iti| api tu asti dvau śrāmaṇerau bālakrīḍayā krīḍataḥ , yathā bāladārakāḥ pāṃśvāgāraiḥ krīḍanti, evaṃ tau śrāmaṇerau saktukrīḍayā krīḍataḥ, khādyakrīḍayā krīḍataḥ| sthavira uvāca-alaṃ mahārāja, ubhau hi tau ubhayatobhāgāvimuktau arhantau| śrutvā ca rājñaḥ prītimanaso buddhirutpannā-tau śrāmaṇerau āgamya bhikṣusaṃghaṃ paṭenācchādayiṣyāmi| tatastau śrāmaṇerau rājño'bhiprāyamavagamya bhūyo'nye'smābhiḥ svaguṇā udbhāvayitavyā iti, tayorekena kaṭāhakā upasthāpitā, dvitīyena raṅgaḥ samudānītaḥ| rājñā dṛṣṭau śrāmaṇerakau| kimidamārabdham ? tayorabhihitam-devo'smākamavagamya bhikṣusaṃghaṃ paṭenācchādayitukāmaḥ| tān paṭān rañjayiṣyāmaḥ| śrutvā ca rājño buddhirutpannā-mayā kevalaṃ cintitam, na tu vāgniścāritā| paracittavādau etau mahātmānau| tataḥ sarvaśarīreṇa pādayornipatya kṛtāñjaliruvāca-



mauryaḥ samṛtyaḥ sajanaḥ sapauraḥ

sulabdhalābhārthasuyaṣṭayajñaḥ|

yasyedṛśaḥ sādhujane prasādaḥ

kāle tathotsāhi kṛtaṃ ca dānam||100||

yāvadrājñā abhihitam- yuṣmākamāgamya tricīvareṇa bhikṣusaṃghamācchādayiṣyāmīti| tato rājā aśokaḥ pañcavārśike paryavasite sarvabhikṣūn tricīvareṇācchādya catvāri śatasahasrāṇi saṃghasyācchādanaṃ datvā pṛthivīmantaḥpuramamātyagaṇamātmānaṃ ca kuṇālaṃ ca niṣkrītavān| bhūyasā bhagavacchāsane śraddhā pratilabdhā caturaśītidharmarājikāsahasraṃ pratiṣṭhāpitamiti||



yasminneva divase rājñā aśokena caturaśītidharmarājikāsahasraṃ pratiṣṭhāpitam, tasminneva divase rājño'śokasya padmāvatī nāmnā devī prasūtā| putro jāto'bhirūpo darśanīyaḥ prāsādikaḥ| nayanāni cāsya paramaśobhanāni| yāvadrājño'śokasya niveditam-deva, diṣṭyā vṛddhiḥ| devasya putro jātaḥ| śrutvā rājā āttamanāḥ kathayati-



prītiḥ parā me vipulā hyavāptā

mauryasya vaṃśasya parā vibhūtiḥ|

dharmeṇa rājyaṃ mama kurvato hi

jātaḥ suto dharmavivardhano'stu||101||



tasya dharmavivardhana iti nāma kṛtam| yāvat kumāro rājño'śokasyopanāmitaḥ| atha rājā kumāraṃ nirīkṣya prītamanāḥ kathayati-

sutasya me netravarāḥ supuṇyāḥ

sujātanīlotpalasaṃnikāśāḥ|

alaṃkṛtaṃ śobhati yasya vaktraṃ

saṃpūrṇacandrapratimaṃ vibhāti||102||



yāvadrājā amātyānuvāca-dṛṣṭāni bhavadbhiḥ kasyedṛśāni nayanāni? amātyā ūcuḥ-deva, manuṣyabhūtasya na dṛṣṭāni, api tu deva, asti himavati parvatarāje kuṇālo nāma pakṣī prativasati, tasya sadṛśāni nayanāyi| āha ca-



himendrarāje giriśailaśṛṅge

pravālapuṣpaprasave jalāḍhye|

kuṇālanāmneti nivāsapakṣī

netrāṇi tenāsya samānyamūni||103||



tato rājñā abhihitam-kuṇālaḥ pakṣī ānīyatāmiti| tasyordhvato yojanaṃ yakṣāḥ śṛṇvantyadho yojanaṃ nāgāḥ| tato yakṣaistatkṣaṇena kuṇālaḥ pakṣī ānītaḥ| atha rājā kuṇālasya netrāṇi suciraṃ nirīkṣya na kiṃcidviśeṣaṃ paśyati| tato rājñābhihitam- kumārasya kuṇālasadṛśāni nayanāni| bhavatu kumārasya kuṇāla iti nāma| vakṣyati hi-



netrānurāgeṇa sa pārthivendraḥ

sutaḥ kuṇāleti tadā babhāṣe|

tato'sya nāma prathitaṃ pṛthivyāṃ

tasyāryasattvasya nṛpātmajasya||104||



vistareṇa yāvat kumāro mahān saṃvṛttaḥ| tasya kāñcanamālā nāma dārikā patnyarthe ānītā| yāvadrājā aśokaḥ kuṇālena saha kurkuṭārāmaṃ gataḥ| tatra yaśo nāmnā saṃghasthaviro'rhan ṣaḍabhijñaḥ| sa paśyati-kuṇālasya nacirānnayanavināśo bhaviṣyati| tena rājño'bhihitam- kimarthaṃ kuṇālaḥ svakarmaṇi na niyujyate ? tato rājñā abhihitaḥ-kuṇāla. saṃghasthaviro yadājñāpayati tatparipālayitavyam| tataḥ kuṇālaḥ sthavirasya pādayornipatya kathayati-sthavira, kimājñāpayasi ? sthavira uvāca- cakṣuḥ kuṇāla anityamiti kuru| āha-



cakṣuḥ kumāra satataṃ parīkṣyaṃ

calātmakaṃ duḥkhasahasrayuktam|

yatrānuraktā bahavaḥ pṛthagjanāḥ

kurvanti karmāṇyahitāvahāni|| 105||



sa ca tathā abhyāsaṃ karoti manasikāraprayuktaḥ| ekābhirāmaḥ praśamārāmaśca saṃvṛttaḥ| sa rājakule vivikte sthāne'vasthitaścakṣurādīnyāyatanānyanityādibhirākāraiḥ parikṣate| tiṣyarakṣitā ca nāmnā aśokasyāgramahiṣī taṃ pradeśamabhigatā| sā taṃ kuṇālamekākinaṃ dṛṣṭvā nayanānurāgeṇa gātreṣu pariṣvajya kathayati-



dṛṣṭvā tadevaṃ nayanābhirāmaṃ

śrīmadvapurnetrayugaṃ ca kāntam|

daṃdahyate me hṛdayaṃ samantā-

ddāvāgninā prajvalateva kakṣam|| 106||



śrutvā kuṇāla ubhābhyāṃ pāṇibhyāṃ karṇau pidhāya kathayati-

vākyaṃ na yuktaṃ tava vaktumetat

sūnoḥ purastājjananī mamāsī|

adharmarāgaṃ parivarjayasva

apāyamārgasya hi eṣa hetuḥ||107||



tatastiṣyarakṣitā tatkālamalabhamānā kruddhā kathayati -

abhikāmāmabhigatāṃ yattvaṃ necchasi māmiha|

nacirādeva durbuddhe sarvathā na bhaviṣyasi|| 108||



kuṇāla uvāca -



mama bhavatu maraṇaṃ mā tu sthitasya dharme viśuddhabhāvasya|

na tu jīvitena kāryaṃ sajjanadhikkṛtena mama|| 109||



svargasya dharmalopo yato bhavati jīvitena kiṃ tena|

mama maraṇahetunā vai budhaparibhūtena dhikkṛtena||110||



yāvat tiṣyarakṣitā kuṇālasya chidrānveṣiṇī avasthitā| rājño'śokasyottarāpathe takṣaśilā nagaraṃ viruddham| śrutvā ca rājā svayamevābhiprasthitaḥ| tato'mātyairabhihitaḥ-deva, kumāraḥ preṣyatām| sa saṃnāmayiṣyati| atha rājā kuṇālamāhūya kathayati- vatsa kuṇāla, gamiṣyasi takṣaśilānagaraṃ saṃnāmayitum ? kuṇāla uvāca- paraṃ deva gamiṣyāmi|



tato nṛpastasya niśāmya bhāvaṃ

putrābhidhānasya manorathasya|

snehācca yogyaṃ manasā ca buddhvā

ājñāpayāmāsa vidhāya yātrām||111||



atha rājā aśoko nagaraśobhāṃ mārgaśobhāṃ ca kṛtvā jīrṇāturakṛpaṇānāthāṃśca mārgādapanīya ekarathe'bhiruhya kumāreṇa saha pāṭaliputrānnirgataḥ| anuvrajitvā nivartamānaḥ kuṇālaṃ kaṇṭhe pariṣvajya nayanaṃ nirīkṣamāṇaḥ prarudannuvāca-



dhanyāni tasya cakṣūṃṣi cakṣuṣmantaśca te janāḥ|

satataṃ ye kumārasya drakṣyanti mukhapaṅkajam||112||



yāvannaimittiko brāhmaṇaḥ- kumārasya nacirānnayanavināśo bhaviṣyati| sa ca rājā aśokastasya nayaneṣvatyarthamanuṣaktaḥ| dṛṣṭvā ca kathayati -



nṛpātmajasya nayane viśuddhe

mahīpatiśvāpyanuraktamasya|

śriyā vivṛddhe hi sukhānukūle

paśyāmi netre'dya vinaśyamāne||113||



idaṃ puraṃ svargamiva prahṛṣṭaṃ

kumārasaṃdarśanajātaharṣam|

puraṃ vipanne nayane tu tasya

bhaviṣyati śokaparītacetāḥ|| 114||



anupurveṇa takṣaśilāmanuprāptaḥ| śrutvā ca takṣaśilāpaurā ardhatrikāṇi yojanāni mārgaśobhāṃ nagaraśobhāṃ ca kṛtvā pūrṇakumbhaiḥ pratyudgatāḥ| vakṣyati ca-



śrutvā takṣaśilāpauro ratnapūrṇaghaṭādikān|

gṛhya pratyujjagāmāśu bahumānyo nṛpātmajam||115||



pratyudgamya kṛtāñjaliruvāca-na vayaṃ kumārasya viruddhāḥ, na rājño'śokasya, api tu duṣṭātmāno'mātyā āgatyāsmākamapamānaṃ kurvanti| yāvatkuṇālo mahatā saṃmānena takṣaśilāṃ praveśitaḥ||



rājñaścāśokasya mahān vyādhirutpannaḥ| tasya mukhāduccāro nirgantumārabdhaḥ| sarvaromakūpebhyaścāśuci pragharati| na ca śakyate cikitsitum| tato rājñā abhihitam- kuṇālamānayata, rājye pratiṣṭhāpayiṣyāmīti| kiṃ mamedṛśena jīveitena prayojanam ? śrutvā ca tiṣyarakṣitā cintayati-yadi kuṇālaṃ rājye pratiṣṭhāsyati, nāsti mama jīvitam| tayā abhihitam-ahaṃ te svasthaṃ kariṣyāmi| kiṃ tu vaidyānāṃ praveśaḥ pratiṣidhyatām| yāvadrājñā vaidyānāṃ praveśaḥ pratiṣiddhaḥ| tatastiṣyarakṣitayā vaidyānāmabhihitam- yadi kaścidīdṛśena vyādhinā spṛṣṭaḥ strī vā puruṣo vā āgacchati, mama darśayitavyaḥ| anyatamaścābhīrastādṛśenaiva vyādhinā spṛṣṭaḥ| tasya patnyā vaidyāya vyādhirniveditaḥ| vaidyenābhihitam-sa evāgacchatu āturaḥ| vyādhiṃ dṛṣṭvā bhaiṣajyamupadekṣyāmi| yāvadābhīro vaidyasakāśamabhigataḥ| vaidyena ca tiṣyarakṣitāyāḥ samīpamupanītaḥ| tatastiṣyarakṣitayā pratigupte pradeśe jīvitād vyaparopitaḥ| jīvitād vyaparopya kukṣiṃ pāṭayitvā paśyati ca tasya pakkāśyasthāne antrāyāṃ kṛmirmahān prādurbhūtaḥ| sa yadyūrdhvaṃ gacchati tenāśucīni pragharati, athādho gacchati, adhaḥ pragharati| yāvat tatra maricān peṣayitvā dattaṃ na ca mriyate| evaṃ pippalī śṛṅgaveraṃ ca| vistareṇa yāvat palāṇḍurdattaḥ| spṛṣṭaśca mṛta uccāramārgeṇa nigataḥ| etacca prakaraṇaṃ tayā rājñe niveditam-deva, palāṇḍuṃ paribhuṅkṣva, svāsthyaṃ bhaviṣyati| rājā āha-devi, ahaṃ kṣatriyaḥ| kathaṃ palāṇḍuṃ paribhakṣayāmi ? devyuvāca-deva, paribhoktavyaṃ jīvitasyārthe, bhaiṣajyametat| rājñā paribhuktam| sa ca kṛmirmṛta uccāramārgeṇa nirgataḥ| svasthībhūtaśca rājā| tena parituṣṭena tiṣyarakṣitā vareṇa pravāritā- kiṃ te varaṃ prayacchāmi ? tayā abhihitam-saptāhaṃ mama devo rājyaṃ prayacchatu| rājā āha- ahaṃ ko bhaviṣyāmi ? devyuvāca-saptāhasyātyayāddeva eva rājā bhaviṣyati| yāvadrājñā tiṣyarakṣitāyāḥ saptāhaṃ rājyaṃ dattam| tasyā buddhirutpannā- idānīṃ mayā asya kuṇālasyaṃ vairaṃ niryātitavyam| tayā kapaṭalekho likhitastakṣaśilakānāṃ paurāṇām -kuṇālasya nayanaṃ vināśayitavyamiti| āha ca -



rājā hyaśoko balavān pracaṇḍa

ājñāpayattakṣaśilājanaṃ hi|

uddhāryatāṃ locanamasya śatro-

rmauryasya vaṃśasya kalaṅka eṣaḥ|| 116||



rājño'śokasya yatra kāryamāśu pariprāpyaṃ bhavati, dantamudrayā mudrayati| yāvat tiṣyarakṣitā śayitasya rājñastaṃ lekhaṃ dantamudrayā mudrayiṣyāmīti rājñaḥ sakāśamabhigatā| rājā ca bhītaḥ pratibaddhaḥ| devī kathayati-kimidamiti ? rājā kathayati-devi, svapnaṃ me'śobhanaṃ dṛṣṭam| paśyāmi dvau gṛdhrau kuṇālasya nayanamutpāṭayitumicchataḥ| devī kathayati-svāsthyaṃ kumārasyeti| evaṃ dvirapi rājā bhītaḥ pratibuddhaḥ kathayati- devi, svapno me na śobhano dṛṣṭa iti| tiṣyarakṣitā kathayati-kīdṛśaḥ svapna iti| rājā āha- paśyāmi kuṇālam-dīrghakeśanakhaśmaśruḥ puraṃ praviṣṭaḥ| devyāha-svāsthyaṃ kumārasyeti| yāvat tiṣyarakṣitayā rājñaḥ śayitasya sa lekho dantamudrayā mudrayitvā takṣaśilāṃ preṣitaḥ| yāvadrājñā śayitena svapne dṛṣṭaṃ dantā viśīrṇāḥ| tato rājā tasyā eva rātreratyaye naimittikānāhūya kathayati-kīdṛśa eṣāṃ svapnānāṃ vipāka iti ? naimittikāḥ kathayanti-deva, ya īdṛśasvapnāni paśyati| āha ca-



dantā yasya viśīryante svapnānte prapatanti ca|

cakṣurbhedaṃ ca putrasya putranāśaṃ ca paśyati||117||



śrutvā ca rājā aśokastvaritamutthāyāsanāt kṛtāñjaliścaturdiśaṃ devatāṃ yācayitumārabdhaḥ| āha ca-



yā devatā śāsturabhiprasannā

dharme ca saṃghe ca gaṇapradhāne|

ye cāpi loke ṛṣayo variṣṭhā

rakṣantu te'smattanayaṃ kuṇālam|| 118||



sa ca lekho'nupūrveṇa takṣaśilāmupanītaḥ| atha takṣaśilāḥ paurajānapadā lekhadarśanāt kuṇālasya guṇavistaratuṣṭā notsahante tadapriyaṃ niveditum| ciraṃ vicārayitvā rājā duṣṭaśīlaḥ svaputrasya na marṣayati, prāgevāsmākaṃ marṣayati| āha ca-



munivṛttasya śāntasya sarvabhūtahitaiṣiṇaḥ|

yasya dveṣaḥ kumārasya kasyānyasya bhaviṣyati||119||



tairyāvatkuṇālasya niveditam, lekhaścopanītaḥ| tataḥ kuṇālo vācayitvā kathayati-viśrabdhaṃ yathātmaprayojanaṃ kriyatāmiti| yāvaccaṇḍālā upanītāḥ-kuṇālasya nayanamutpāṭayatheti| te ca kṛtāñjalipuṭā ūcuḥ- notsāhayāmaḥ| kutaḥ ?



yo hi candramasaḥ kāntiṃ mohādabhyuddharennaraḥ|

sa candrasadṛśādvaktrāttava netre samuddharet|| 120||



tataḥ kumāreṇa makuṭaṃ dattam| anayā dakṣiṇayotpāṭayatheti| tasya tu karmaṇo'vaśyaṃ vipattavyam| puruṣo hi vikṛtarūpo'ṣṭādaśabhirdaurvarṇikaiḥ samanvāgato'bhyāgataḥ| sa kathayati-ahamutpāṭayiṣyāmīti| yāvatkuṇālasya samīpaṃ nītaḥ| tasmiṃśca samaye kuṇālasya sthavirāṇāṃ vacanamāmukhībhūtam| sa tadvacanamanusmṛtyovāca-



imāṃ vipattiṃ vijñāya tairuktaṃ tattvavādibhiḥ|

paśyānityamidaṃ sarvaṃ nāsti kaścid dhruve sthitaḥ|| 121||



kalyāṇamitrāste mahyaṃ sukhakāmā hitaiṣiṇaḥ |

yairayaṃ deśito dharmo vītakleśairmahātmabhiḥ||122||



anityatāṃ saṃparipaśyato me

gurūpadeśānmanasi prakurvataḥ|

utpāṭane'haṃ na bibhemi saumya

netradvayasyāsthiratāṃ hi paśye|| 123||



utpāṭe vā na vā netre yathā nā manyate nṛpaḥ|

gṛhītasāraṃ cakṣurme hyanityādibhirāśrayaiḥ|| 124||



tataḥ kuṇālastaṃ puruṣamuvāca- tena hi bhoḥ puruṣa, ekaṃ tāvannayanamutpāṭya mama haste'nuprayaccha| yāvat sa puruṣaḥ kuṇālasy anayanamutpāṭayituṃ pravṛttaḥ| tato'nekāni prāṇīśatasahasrāṇi vikroṣṭumārabdhāni- kaṣṭaṃ bhoḥ||



eṣā hi nirmalā jyotsnā gaganātpatate śaśī|

puṇḍarīkavanāccāpi śrīmannutpāṭyate'mbujam|| 125||



teṣu prāṇiśatasahasreṣu rudatsu kuṇālasyaiva nayanamutpāṭya haste dattam| tataḥ kuṇālastannayanaṃ gṛhyovāca-



rūpāṇi kasmānna nirīkṣase tvaṃ

yathāpurā prākṛta māṃsapiṇḍa|

te vañcitāste ca vigarhaṇīyā

ātmeti ye tvāmabudhāḥ śrayante||126||



sāmagrajaṃ buddhadasaṃnikāśaṃ

sudurlabhaṃ nirviṣamasvatantram|

evaṃ pravīkṣanti sadāpramattā

ye tvāṃ na te duḥkhamanuprayānti|| 127||



evamanuvicintayatā tena sarvabhāveṣvanityatām|

strotāpattiphalaṃ prāptaṃ janakāyasya paśyataḥ||128||



tataḥ kuṇālo dṛṣṭasatyastaṃ puruṣamuvāca- idānīṃ dvitīyaṃ viśrabdhaṃ nayanamutpāṭya haste datta| atha kuṇālo māṃsacakṣuṣyuddhṛte prajñācakṣuṣi ca viśuddhe kathayati -



uddhṛtaṃ māṃsacakṣurme yadyapyetatsudurlabham|

prajñācakṣurviśuddhaṃ me pratilabdhamaninditam||129||



parityakto'haṃ nṛpatinā yadyahaṃ putrasaṃjñayā|

dharmarājasya putratvamupeto'smi mahātmanaḥ|| 130||



aiśvaryādyadyahaṃ bhraṣṭaḥ śokaduḥkhanibandhanāt|

dharmaiśvaryamavāptaṃ me duḥkhaśokavināśanam|| 131||



yāvatkuṇālena śrutam-nāyaṃ tātasyāśokasya karma, api tu tiṣyarakṣitāyā ayaṃ prayoga iti| śrutvā ca kuṇālaḥ kathayati -



ciraṃ sukhaṃ caiva sā tiṣyanāmnī

āyurbalaṃ pālayate ca devī|

saṃpreṣito'yaṃ hi yayā prayogo

yasyānubhāvena kṛtaḥ svakārthaḥ||132||



tataḥ kāñcanamālayā śrutam-kuṇālasya nayanānyutpāṭitānīti| śrutvā ca bhartṛtayā kuṇālasamīpamupasaṃkramya parṣadamavagāhya kuṇālamuddhṛtanayanaṃ rudhirāvasiktagātraṃ dṛṣṭvā mūrcchitā bhūmau patitā| yāvajjalasekaṃ kṛtvotthāpitā| tataḥ kathaṃcit saṃjñāmupalabhya sasvaraṃ prarudantyuvāca-



netrāṇi kāntāni manoharāṇi

ye māṃ nirīkṣañjanayanti tuṣṭim|



te me vipannā hyanirīkṣaṇīyā-

styajanti me prāṇasamāḥ śarīram|| 133||



tataḥ kuṇālo bhāryāmanunayannuvāca - alaṃ ruditena| nārhasi| śokamāśrayitum| svayaṃkṛtānāmiha karmaṇāṃ phalamupasthitam| āha ca -



karmātmakaṃ lokamidaṃ viditvā

duḥkhātmakaṃ cāpi janaṃ hi matvā|

matvā ca lokaṃ priyaviprayogaṃ

kartuṃ priye nārhasi bāṣpamokṣam|| 134||



tataḥ kuṇālo bhāryayā saha takṣaśilāyā niṣkāsitaḥ| sa garbhādānamupādāya paramasukumāraśarīraḥ| na kiṃcidutsahate karma kartum| kevalaṃ vīṇāṃ vādayati, gāyati ca| tato bhaikṣyaṃ labhate| kuṇālaḥ patnyā saha bhunkte| tataḥ kāñcanamālā yena mārgeṇa pāṭaliputrādānītā, tameva mārgamanusmarantī bhartṛdvitīyā pāṭaliputraṃ gatā| yāvadaśokasya gṛhamārabdhā praveṣṭum| dvārapālena ca nivāritau| yāvadrājño'śokasya yānaśālāyāmavasthitau| tataḥ kuṇālo rātryāḥ pratyūṣasamaye vīṇāṃ vādayitumārabdhaḥ| yathā nayanānyutpāṭitāni, satyadarśanaṃ ca kṛtam, tadanurūpaṃ hitaṃ ca gītaṃ prārabdham| āha ca-



cakṣurādīni yaḥ kprājñaḥ paśyatyāyatanāni ca|

jñānadīpena śuddhena sa saṃsārādvimucyate|| 135||



yadi tava bhavaduḥkhapīḍitā

bhavati doṣaviniśritā matiḥ|

sukhamiha ca yadīcchasi dhruvaṃ

tvaritamihāyatanāni saṃtyajasva||136||



tasya gītaśabdo rājñā aśokena śrutaḥ| śrutvā ca rājā prītamanā uvāca-

gītaṃ kuṇālena mayi prasaktaṃ

vīṇāsvaraṃ caiva śrutiścireṇa|

abhyāgato'pīha gṛhaṃ nuṃ kaṃci-

nna cecchati draṣṭumayaṃ kumāraḥ|| 137||



atha rājā aśoko'nyatamapuruṣamāhūyovāca - puruṣa, lakṣyate -

na khalveṣa kiṃ gītasya kuṇālasadṛśo dhvaniḥ|

karmaṇyadhairyatāṃ caiva sūcayanniva lakṣate|| 138||



tadanenāsmi śabdena dairyādākampito bhṛśam|

kalabhasyeva naṣṭasya pranaṣṭakalabhaḥ karī|| 139||



gaccha, kuṇālamānayasveti| yāvat puruṣo yānaśālāṃ gataḥ| paśyati kuṇālamuddhṛtanayanaṃ vātātapaparidagdhagātram| apratyabhijñāya ca rājānamaśokamabhigamyovāca- deva, na hyeṣa kuṇālaḥ| andhaka eṣa vanīpakaḥ patnyā saha devasya yānaśālāyāmavasthitaḥ| śrutvā ca rājā saṃvignaścintayāmāsa- yathā mayā svapnānyaśobhanāni dṛṣṭāni, niyataṃ kuṇālasya nayanāni vinaṣṭāni bhaviṣyanti| āha ca -



svapnāntare nimittāni yathā dṛṣṭāni me purā|

niḥsaṃśayaṃ kuṇālasya netre vai nidhanaṃ gate|| 140||



tato rājā prarudannuvāca-

śīghramānīyatāmeṣa matsamīpaṃ vanīpakaḥ|

na hi me śāmyate cetaḥ sutavyasanacintayā|| 141||



yāvat puruṣo yānaśālāṃ gatvā kuṇālamuvāca- kasya tvaṃ putraḥ, kiṃ ca nāma ? kuṇālaḥ prāha-



aśoko nāma rājāsau mauryāṇāṃ kulavardhanaḥ|

kṛtsneyaṃ pṛthivī yasya vaśe vartati kiṃkara||142||



tasya rājñastvahaṃ putraḥ kuṇāla iti viśrutaḥ|

dhārmikasya tu putro'haṃ buddhasyādityabāndhakaḥ|| 143||



tataḥ kuṇālaḥ patnyā saha rājño'śokasya samīpamānītaḥ| atha rājā aśokaḥ ( paśyati) kuṇālamuddhṛtanayanaṃ vātātapaparidagdhagātraṃ rathyācolakasaṃghātapratyavareṇa vāsasā lakṣyālakṣyapracchāditakaupīnam| sa tamapratyabhijñāya ākṛtimātrakaṃ dṛṣṭvā rājā kathayati- tvaṃ kuṇāla iti ? kuṇālaḥ prāha- evaṃ deva, kuṇālo'smīti| śrutvā mūrcchito bhūmau patitaḥ| vakṣyati hi-



tataḥ kuṇālasya mukhaṃ nirīkṣya

netroddhṛtaṃ śokaparītacetāḥ|

rājā hyaśokaḥ patito dharaṇyāṃ

hā putraśokena hi dahyamānaḥ|| 144||



yāvajjalapariṣekaṃ kṛtvā rājānamutthāpatitvā āsane niṣāditaḥ| atha rājā kathacit saṃjñāmupalabhya kuṇālamutsaṅge sthāpayāmāsa| vakṣyati hi-



tato muhūrtaṃ nṛpa āśvasitvā

kaṇṭhe pariṣvajya rasāśrukaṇṭhaḥ|

muhuḥ kuṇālasya mukhaṃ pramṛjya

bahūni rājā vilalāpa tatra|| 145||



netre kuṇālapratime vilokya

sutaṃ kuṇāleti purā babhāṣe|

tadasya netre nidhanaṃ gate te

putraṃ kuṇāleti kathaṃ ca vakṣye|| 146||



āha ca-

kathaya kathaya sādhu putra tāva-

dvadanamidaṃ tāva cārunetram|

gaganamiva vipannacandratāra-

vyapagataśobhamanīkṣakaṃ kṛtaṃ te|| 147||



akaruṇahṛdayena tena tāta

munisadṛśasya na sādhu sādhubuddheḥ|

naravaranayaneṣvavairavairaṃ

prakṛtimidaṃ mama bhūri śokamūlam|| 148||



vada suvadana kṣiprametadarthaṃ

vrajati śarīramidaṃ purā vināśam|

tava nayanavināśaśokadagdhaṃ

vanamivaṃ nāgāvimuktavajradagdham|| 149||



tataḥ kuṇālaḥ pitaraṃ praṇipatyovāca-

rājannatītaṃ khalu naiva śocyaṃ

kiṃ na śrutaṃ te munivākyametat|

yatkarmabhiste'pi jinā na muktāḥ

pratyekabuddhāḥ sudṛḍhaistathaiva|| 150||



labdhāḥ phalasthāśca pṛthagjanāśca

kṛtāni kāmānyaśubhāni dehinām|

svayaṃkṛtānāmiha karmaṇāṃ phalaṃ

kathaṃ tu vakṣyāmi parairidaṃ kṛtam|| 151||



ahameva mahārāja kṛtāparādhaśca sāparādhaśca|

vinivartayāmi yo'haṃ vinayāmi vipattijananāni||152||



na śastravajrāgniviṣāṇi pannagāḥ

kurvanti pīḍāṃ nabhaso'vikāriṇaḥ|

śarīralakṣyeṇa dhṛtena pārthiva

patanti duḥkhānyaśivāni dehinām||153||



atha rājā śokāgninā saṃtāpitahṛdaya uvāca-

kenoddhṛvatāni nayanāni sutasya mahyaṃ

ko jīvitaṃ sumakhuraṃ tyajituṃ vyavastaḥ|

śokānalo nipatito hṛdaye pracaṇḍaḥ

ācakṣva putra laghu kasya harāmi daṇḍam|| 154||



yāvadrājñā aśokena śrutam-tiṣyarakṣitāyā ayaṃ prayoga iti| śrutvā rājā tiṣyarakṣitāmāhūyovāca-



kathaṃ hi dhanye na nimajjase kṣitau

chindāmi śīrṣaṃ paraśuprahāraiḥ|

tyajāmyahaṃ tvāmatipāpakāriṇī-

madharmayuktāṃ śriyamātmavāniva|| 155||



tato rājā krośāgninā prajvalitastiṣyarakṣitā nirīkṣyovāca-



utpāṭya netre paripātayāmi

gātraṃ kimasyā nakharaiḥ sutīkṣṇaiḥ|

jīvantiśūlāmatha kārayāmi

chindāmi nāsāṃ krakacena vāsyāḥ|| 156||



kṣureṇa jihvāmatha kartayāmi

viṣeṇa pūrṇāmatha ghātayiṣye|

sa ityevamādivadhaprayogaṃ

vahuprakāraṃ hyavadannarendraḥ|| 157||



śrutvā kuṇālaḥ karuṇātmakastu

vijñāpayāmāsa guruṃ mahātmā|

anāryakarmā yadi tiṣyarakṣitā

tvamāryakarmā bhava mā vadha striyam|| 158||



phalaṃ hi maitryā sadṛśaṃ na vidyate

prabhostitikṣā sugatena varṇitā|

punaḥ praṇamya pitaraṃ kumāraḥ

kṛtāñjaliḥ sūnṛtavāgjagāda|| 169||



rājanna me duḥkhamalo'sti kaści-

ttīvrāpakāre'pi na manyutāpaḥ|

manaḥ prasannaṃ yadi me jananyāṃ

yenoddhṛtena me nayane svayaṃ hi|

tattena satyena mamāstu tāva-

nnetradvayaṃ prāktanameva sadyaḥ|| 160||



ityuktamātre pūrvādhikapraśobhite netrayugme prādurvabhūvatuḥ| yāvadvājñā aśokena tiṣyarakṣitā amarṣitena jatugṛhaṃ praveśayitvā dagdhā, takṣaśilāśca paurāḥ praghātitāḥ|



bhikṣvaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettārmāyuṣmantaṃ sthaviropaguptaṃ pṛcchanti-kiṃ kuṇālena karma kṛtaṃ yasya karmaṇo vipākena nayanānyutpāṭitāni ? sthavira uvāca- tena hyāyuṣmantaḥ śrūyatām-



bhūtapūrvamatīte'dhvani vārāṇasyāmanyatamo lubdhakaḥ| sa himavantaṃ gatvā mṛgān praghātayati| so'pareṇa samayena himavantaṃ gataḥ| tatra pāśanipatitānyekasyāṃ guhāyāṃ praviṣṭānyāsāditāni| tena vāgurayā sarve gṛhītāḥ| tasya buddhirutpannā-yadi praghātayiṣyāmi, māṃsaḥ kledamupayāsyati| tena pañcānāṃ mṛgaśatānāṃ nayanātyutpāṭitāni||



kiṃ manyadhvamāyuṣmantaḥ ? yo'sau lubdhakaḥ, sa eṣa kuṇālaḥ| yattatrānena bahūnā mṛgaśatānāṃ nayanānyutpāṭitāni, tasya karmaṇo vipākena bahūni varṣaśatasahasrāṇi narakeṣu duḥkhamanubhūya tataḥ karmāvaśeṣeṇa pañca janmaśatāni tasya nayanānyutpāṭitāni||



kiṃ karma kṛtaṃ yasya karmaṇo vipākenocce kule upapannaḥ, prāsādikaśca saṃvṛttaḥ, satyadarśanaṃ ca kṛtam ?



tena hyāyuṣmantaḥ śrūyatām- bhūtapūrvamatīte'dhvani catvāriṃśadvarṣasahasrāyuṣi prajāyāṃ krakucchando nāma samyaksaṃbuddho loka udapādi| yadā krakucchandaḥ samyaksaṃbuddhaḥ sakalaṃ buddhakāryaṃ kṛtvā nirupadhiśeṣe nirvāṇadhātau parinirvṛtaḥ, tasya aśokena rājñā catūratnamayaṃ stūpaṃ kāritam| yadā rājā aśokaḥ kālagataḥ, aśrāddho rājā rājyaṃ pratiṣṭhitaḥ| tāni ratnānyadattādāyikairhṛtāni| pāṃśukāṣṭhaṃ cāvaśiṣṭam| atra janakāyo gatvā viśīrṇaṃ dṛṣṭvā śocitumārabdhaḥ| tasmiṃśca samaye'nyatamaśca śreṣṭhiputraḥ| tenoktaḥ-kimarthaṃ rudyata iti ? tairabhihitam- krakuchandasya samyaksaṃbuddhasya stūpaṃ catūratnamayamāsīt, sa idānī viśīrṇa iti| tatastena ca tatra krakucchandasya samyaksaṃbuddhasya kāyapramāṇikā pratimā babhūva viśīrṇā, sā abhisaṃskṛtā, samyakpraṇidhānam ca kṛtam-yādṛśaḥ krakucchandaḥ śāstā, īdṛśameva śāstāramārāgayeyaṃ mā virāgayeyamiti||



kiṃ manyadhvamāyuṣmantaḥ ? yo'sau śreiṣṭhiputraḥ, sa kuṇālaḥ| yatrānena krakucchandasya stūpamabhisaṃskṛtam, tasya karmaṇo vipākenoccakule upapannaḥ| yatpratimā abhisaṃskṛtā, tena karmaṇo vipākena kuṇālaḥ prāsādikaḥ saṃvṛttaḥ| yat praṇidhānaṃ kṛtam, tasya karmaṇo vipākena kuṇālena śākyamuniḥ samyaksaṃbuddhastādṛśa eva śāstā samārāgito na virāgitaḥ, satyadarśanaṃ ca kṛtam||



iti śrīdivyāvadāne kuṇālāvadānaṃ saptaviṃśatimaṃ samāptam||