• Home
• Canon Text
• 36 mākandikāvadānam

36 mākandikāvadānam

Technical Details

36 mākandikāvadānam|



buddho bhagavān kuruṣu janapadacārikāṃ caran kalmāṣadamyamanuprāptaḥ| tena khalu punaḥ samayena kalmāṣadamye mākandiko nāma parivrājakaḥ prativasati| tasya sākalirnāma patnī| tasya duhitā jātā abhirūpā darśanīyā prāsādikā sarvāṅgapratyaṅgopetā| tasyā asthīni sūkṣmāṇi susūkṣmāṇi, na śakyata upamā kartum| tasyāstrīṇi saptahānyekaviṃśatiṃ divasān vistareṇa jātimahī saṃvṛttā yāvajjātamahaṃ kṛtvā nāmadheyaṃ vyavasthāpyate- kiṃ bhavatu dārikāyā nāmeti ? jñātaya ūcuḥ-iyaṃ dārikā abhirūpā darśanīyā prāsādikā sarvāṅgapratyaṅgopetā| tasyā asthīni sūkṣmāṇi susūkṣmāṇi, na śakyate upamā kartum| bhavatu dārikāyā anupameti nāma| tasyā anupameti nāmadheyaṃ vyavasthāpitam| sonnītā vardhitā| mākandikaḥ saṃlakṣayati-iyaṃ dārikā na mayā kasyacit kulena dātavyā na dhanena nāpi śrutena, kiṃ tu yo'syāṃ rūpeṇa samo vāpyadhiko vā, tasya mayā dātavyeti||



atrāntare bhagavān kuruṣu janapadeṣu cārikāṃ caran kalmāṣadamyamanuprāptaḥ| kalmāṣadamye viharati kurūṇāṃ nigame viharati| atha bhagavān pūrvāhṇe nivāsya pātracīvaramādāya kalmāṣadamyaṃ piṇḍāyaṃ prāvikṣat| kalmāṣadamyaṃ piṇḍāya caritvā kṛtabhaktakṛtyaḥ paścādbhaktapiṇḍapātraḥ pratikrāntaḥ| pātracīvaraṃ pratiśāmya pādau prakṣālya anyatamavṛkṣamūlaṃ niśritya niṣaṇṇaḥ suptoragarājabhogaparipiṇḍīkṛtaṃ paryaṅke baddhvā| tena khalu samayena mākandikaḥ parivrājakaḥ puṣpasamidhasyārthe nirgato'bhūt| adrākṣīnmākandikaḥ parivrājako bhagavantaṃ dūrādevānyataravṛkṣamūlaṃ niśritya suptoragarājabhogaparipiṇḍīkṛtaṃ paryaṅkaṃ baddhvā niṣaṇṇaṃ prāsādikaṃ pradarśanīyaṃ śāntendriyaṃ śāntamānasaṃ parameṇa cittavyupaśamena samanvāgataṃ suvarṇayūpamiva śriyā jvalantam| dṛṣṭvā ca punaḥ prītiprāmodyajātaḥ| sa saṃlakṣayati-yādṛśo'yaṃ śramaṇaḥ prāsādikaḥ pradarśanīyaḥ sakalajanamanohārī, durlabhastu sarvastrījanasya patiḥ pratirūpaḥ prāgeva anupamāyāḥ| labdho me jāmāteti| yena svaṃ niveśanaṃ tenopasaṃkrāntaḥ| upasaṃkramya patnīmāmantrayate-yatkhalu bhadre jānīyāḥ-labdho me duhiturjāmātā| alaṃkuruṣva, anupamāṃ dadāmīti| sā kathayati-kasya prayacchasīti ? sa kathayati-śramaṇasya gautamasyeti| sā kathayati-gacchāvastāvatpaśyāva iti| mākandikastayā sārdhaṃ gataḥ| dūrāttayā dṛṣṭaḥ| tasyā antarmārge smṛtirupapannā| gāthāṃ bhāṣate-



dṛṣṭo mayā vipra sa piṇḍahetoḥ

kalmāṣadamye vicaranmaharṣiḥ|

bhūratnabhā santi tasya pragacchato-

'tyunnamate na caiva (?)||1||



nāsau bhaktāṃ bhajate kumārikām| nivarta, yāsyāmaḥ svakaṃ niveśanam| so'pi gāthāṃ bhāṣate-



amaṅgale sākalike tvaṃ

māṅgalyakāle vadase hyamaṅgalam|

saceddruta samadhikṛtaṃ bhaviṣyati

punarapyasau kāmaguṇeṣu raṃsyate||2|| iti|



sā anupamāṃ vastrālaṃkārairalaṃkṛtya saṃprasthitā| bhagavānapi tasmādvanaṣaṇḍādanyavanaṣaṇḍaṃ saṃprasthitaḥ| adrākṣīnmākandikaḥ parivrājako bhagavantaṃ tṛṇasaṃstaraṇakam| dṛṣṭvā ca punaḥ patnīmāmantrayate-yatkhalu bhavati jānīyāḥ-eṣa te duhitustṛṇasaṃstaraka iti| sā gāthāṃ bhāṣate-



raktasya śayyā bhavati vikopitā

dviṣṭasya śayyā sahasā nipīḍitā|

mūḍhasya śayyā khalu pādato gatā

suvītarāgeṇa nisevitā nviyam|

nāsau bhartā bhajate kumārikāṃ

nivarta, yāsyāmaḥ svaṃ niveśanam||3||



amaṅgale sākalike tvaṃ

maṅgalyakāle vadase hyamaṅgalam|

saceddrutaṃ samadhikṛtaṃ bhaviṣyati

punarapyasau kāmaguṇeṣu raṃsyate||4||



adrākṣīnmāndikaḥ parivrājakaḥ| bhagavataḥ padāni dṛṣṭvā punaḥ patnīmāmantrayate-imāni te bhavanti bhadre duhiturjāmātuḥ padāni| gāthāṃ bhāṣate-



raktasya puṃsaḥ padamutpaṭaṃ syā-

nnipīḍitaṃ dveṣavataḥ padaṃ ca|

padaṃ hi mūḍhasya visṛṣṭadehaṃ

suvītarāgasya padaṃ tvihedṛśam|

nāsau bhartā bhajate kumārikām|

nivarta, yāsyāmaḥ svakaṃ niveśanam||5||



amaṅgale sākalike pūrvavat|



bhagavatotkāśaśabdaḥ kṛtaḥ| aśrauṣinmākandikaḥ parivrājako bhagavata utkāśanaśabdaṃ śuśrāva| śrutvā ca puna punaḥ patnīmāmantrayate-eṣa te bhavati duhiturjāmāturutkāśanaśabda iti| sā gāthāṃ bhāṣate-



rakto naro bhavati hi gadgadasvaro

dviṣṭo naro bhavati hi khakkhaṭāsvaraḥ|

mūḍho naro hi bhavati samākulasvaro

buddho hyayaṃ brāhmaṇadundubhisvaraḥ|

nāsau bhartā bhajate kumārikāṃ

nivarta yāsyāmaḥ svakaṃ niveśanam||6||



amaṅgale sākalike pūrvavat|



bhagavatā mākandikaḥ parivrājako dūrādavalokitaḥ| adrākṣīnmākandikaḥ parivrājako bhagavantamavalokayantam| dṛṣṭvā ca punaḥ patnīmāmantrayate sma-eṣa te bhavati duhiturjāmātā nirīkṣata iti| sā gāthāṃ bhāṣate-



rakto naro bhavati hi cañcalekṣaṇo

dviṣṭo bhujagaghoraviṣo yathekṣate|

mūḍho naraḥ saṃtamasīva paśyati

dvijavītarāgo yugamātradarśī|

na eṣa bhartā bhajate kumārikāṃ

nivarta yāsyāmaḥ svakaṃ niveśanam||7||



amaṅgale sākalike pūrvavat|



bhagavāṃścaṃkramyate| adrākṣīnmākandikaḥ parivrājako bhagavantaṃ caṃkramyamāṇam| dṛṣṭvā ca punaḥ patnīmāmantrayate-eṣa duhiturjāmātā caṃkramyata iti| sā gāthāṃ bhāṣate-



yathāsya netre ca yathāvalokitaṃ

yathāsya kāle sthita eva gacchataḥ|

yathaiva padmaṃ stimite jale'sya

netraṃ viśiṣṭe vadane virājate|

na eṣa bhartā bhajate kumārikāṃ

nivarta yāsyāmaḥ svakaṃ niveśanam||8||



amaṅgale sākalike tvaṃ

maṅgalakāle vadase hyamaṅgalam|

saceddrutaṃ samadhikṛtaṃ bhaviṣyati

punarapyayaṃ kāmaguṇeṣu raṃsyate||9||



vaśiṣṭhośīramaunalāyanā (?)

apatyahetoratatkāmamohitāḥ|

dharmo munīnāṃ hi samātano hya-

mapatyamutpāditavān sanātagaḥ||10||



atha mākandikaḥ parivrājako yena bhagavāṃstenopasaṃkrāntaḥ| upasaṃkramya bhagavantamidamavocat-



imāṃ bhagavān paśyatu me sutāṃ satīṃ

rūpopapannāṃ pramadāmalaṃkṛtām|

kāmārthinīṃ yadbhavate pradīyate

sahānayā sādhurivācaratāṃ bhavān|

sametya candro nabhasīva rohiṇīm||11||



bhagavān saṃlakṣayati- yadyahamanupamāyā anunayavacanaṃ brūyām, sthānametadvidyate yadanupamā rāgeṇa svinnā kālaṃ kurvāṇā bhaviṣyati| tattasyāḥ pratighavacanaṃ brūyāmiti viditvā gāthāṃ bhāṣate-



dṛṣṭā mayā mārasutā hi vipra

tṛṣṇā na me nāpi tathā ratiśca|

chando na me kāmaguṇeṣu kaścit|

tasmādimāṃ mūtrapurīṣapūrṇāṃ

praṣṭuṃ hi yattāmapi notsaheyam||12||



mākandiko gāthāṃ bhāṣate-

sutāmimāṃ paśyasi kiṃ madīyāṃ

hīnāṅginīṃ rūpaguṇairviyuktām|

chandaṃ na yenātra karoṣi cārau

viviktabhāveṣviva kāmabhogī||13|| iti|



bhagavānapi gāthāṃ bhāṣate-



yasmādihārthī viṣayeṣu mūḍhaḥ

sa prārthayedvipra sutāṃ tavemām|

rūpopapannāṃ viṣayeṣu saktā-

mavītarāgo'tra janaḥ pramūḍhaḥ||14||



ahaṃ tu buddho munisattamaḥ kṛtī

prāptā mayā bodhiranuttarā śivā|

padmaṃ yathā vārikaṇairaliptaṃ

carāmi loke'nupalipta eva||15||



nīlāmbujaṃ kardamavārimadhye

yathā ca paṅkena va nopaliptam|

tathā hyahaṃ brāhmaṇa lokamadhye

carāmi kāmeṣu viviktaḥ (eva)||16|| iti|



athānupamā bhagavatā mūtrapurīṣavādena samudācaritā vītaharṣāṃ durmanāḥ saṃvṛtā| tasyā yadrāgaparyavasthānaṃ tadvigatam, dveṣaparyavasthānamutpannam, sthūlībhūtāryasthītikāvarībhūtekṣiṇī (?)| ten asa khalu samayenānyatamo mahallo bhagavataḥ pṛṣṭhataḥ sthito'bhūt| atha mahallo bhagavantamidamavocat-



samantadṛṣṭe pratigṛhya nārī-

masmatsametā bhagavan prayaccha|

ratā vayaṃ hi pramadāmalaṃkṛtāṃ

bhokṣyāmahe dhīra yathānulomam||17|| iti||



evamukte bhagavāṃstaṃ mahallamidamavocat-apehi puruṣa, mā me puratastiṣṭheti| sa ruṣito gāthāṃ bhāṣate-



idaṃ ca te pātramidaṃ ca cīvaraṃ

yaṣṭiśca kuṇḍī ca vrajantu niṣṭhām|

imāṃ ca śikṣāṃ svayameva dhāraya

dhātrī yathā hyaṅkagataṃ kumārakam||18|| iti||



evamukte sa mahallaḥ śikṣāṃ pratyākhyāya mahānanāryo'yamiti matvā yena mākandikaḥ parivrājakastenopasaṃkrāntaḥ| upasaṃkramya mākandikaṃ parivrājakamidamavocat-anuprayaccha māmantike'nupamāmiti| sa paryavasthitiḥ kathayati-mahalla, draṣṭumapi te na prayacchāmi, prāgeva spraṣṭumiti| evamuktasya mākandikasya parivrājakasyāntike tādṛśaṃ paryavasthānamutpannaṃ yenoṣṇaṃ śoṇitaṃ chardayitvā kālagato narakeṣūpapannaḥ||



tato bhikṣavaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettāraṃ buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ-paśya bhadanta, bhagavatā anupamā labhyamānā na pratigṛhīteti| bhagavānāha-na bhikṣava etarhi, yathā atīte'ṣyadhvanyeṣā mayā labhyamānā na pratigṛhītā| tacchrūyatām||



bhūtapūrvaṃ bhikṣavo'nyatamasminkarvaṭake'yaskāraḥ prativasati| tena sadṛśātkulāt kalatramānītam| pūrvavadyāvadduhitā jātā abhirūpā darśanīyā prāsādikā| unnītā vardhitā mahatī saṃvṛttā| ayaskāraḥ saṃlakṣayati-mayaiṣā duhitā na kasyacit kulena dātavyā, na rūpeṇa na dhanena, api tu yo mama śilpena samo'bhyadhiko vā, tasyāhamenāṃ dāsyāmīti| yāvadanyatamo māṇavo bhikṣārthī tasya gṛhaṃ praviṣṭaḥ| sā dārikā bhaikṣamādāya nirgatā| sa māṇavastāṃ dṛṣṭvā kathayati-dārike, tvaṃ kasyaciddatā āhosvinna datteti ? sā kathayati-yadā jātāhaṃ tadaiva matpitaivāṅgīkṛtya vadati-duṣkaramasau māṃ kasyaciddāsyati| kiṃ tava pitā vadati ? yo mama śilpena samo'bhyadhiko vā, asyāhamenāṃ dāsyāmīti| tava pitā kīdṛśaṃ śilpaṃ jānīte ? sūcīmīdṛśāṃ karoti yāvadudake plavate| sa māṇavaḥ saṃlakṣayati-kiṃ cāpyahamanayānarthī, madāpanayo'sya kartavya iti| kuśalo'sau teṣu teṣu śilpasthānakarmasthāneṣu| tenāyaskārabhāṇḍikāṃ yācitvā anyatra gṛhe susūkṣmāḥ sūcyo ghaṭitāḥ, yā udake plavante| ekā ca mahatī ghaṭitā yasyāṃ sapta sūcyaḥ pratikṣiptāḥ saha tayā plavante| sa tāḥ kṛtvā tasyāyaskārasya gṛhamāgataḥ| sa kathayati- sūcyaḥ sūcyaḥ iti| tayā dārikayā dṛṣṭāḥ| sā gāthāṃ bhāṣate-



unmattakastvaṃ kaṭuko'tha vāsi acetanaḥ|

ayaskāragṛhe yastvaṃ sūcīṃ vikretumāgataḥ||19|| iti|



so'pi gāthāṃ bhāṣate-

nāhamunmattako vāsmi kaṭuko'hamacetanaḥ|

mānāvatāraṇārthaṃ tu mayā śilpaṃ pradṛśyate||20||



sacetpitā re jānīyācchilpaṃ mama hi yādṛśam|

tvāṃ caivāṇuprayaccheta anyacca viprataṃ (vipulaṃ ?) dhanam||21|| iti|



sā kathayati-kīdṛśaṃ tvaṃ śilpaṃ jānīṣe ? īdṛśīṃ sūcīṃ karomi yodake plavate| tayā māturniveditam-amba, śilpikarmātrāgata iti| sā kathayati-praveśayeti| tayā praveśitaḥ| ayaskārabhāryā kathayati-kīdṛśaṃ tvaṃ śilpaṃ jānīṣe ? tena samākhyātam| tayā svāmine niveditaḥ| āryaputra, ayaṃ śilpadārakaḥ| īdṛśaṃ jānīta iti| sa kathayati-yadyevamānaya pānīyam, paśyāmīti| tayā pānīyasya bhājanaṃ pūrayitvopanāmitam| tenaikā sūcī prakṣiptā| sā plotumārabdhā| evaṃ dvitīyā, tṛtīyā| tataḥ sā mahatī sūcī prakṣiptā| sāpi plotumārabdhā| punastasyāmekā sūcī prakṣiptā| tathāpi plotumārabdhā| evaṃ dvitīyāṃ tṛtīyāṃ yāvat saptasūcīṃ prakṣipya prakṣiptāstathāpi plotumārabdhāḥ| ayaskāraḥ saṃlakṣayati- mamaiṣo'dhikataraḥ śilpena| asmai duhitaramanuprayacchām| iti viditvā tāṃ dārikāṃ sarvālaṃkāravibhūṣitāṃ kṛtvā vāmena pāṇinā gṛhītvā dakṣiṇena pāṇinā bhṛṅgārakamādāya māṇavasya purataḥ sthitvā kathayati-imāṃ te'haṃ māṇavaka duhitaramanuprayacchāmi bhāryārthāyeti| sa kathayati-nāhamanayārthī, kiṃ tu tavaiva madāpanayaḥ kartavyaḥ iti mayā śilpamupadarśitamiti||



bhagavānāha-kiṃ manyadhve yo'sau māṇavaḥ, ahameva sa tena kālena tena samayena| yo'sāvayaskāraḥ, eṣa eva mākandikastena kālena tena samayena| yāsāvayaskārabhāryā, eṣaivāsau mākandikabhāryā tena kālena tena samayena| yāsāvayaskāraduhitā, eṣaivāsāvanupamā tena kālena tena samayena| tadāpyeṣā mayā labhyamānā na pratigṛhītā| etarhyapyeṣā mayā labhyamānā na pratigṛhītā||



punarapi bhikṣavaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettāraṃ buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ-paśya bhadanta ayaṃ mahallako'nupamāmāgamyānayena vyasanamāpanna iti| bhagavānāha-na bhikṣava etarhi yathātīte'pyadhvanyeṣa anupamāmāgamya sāntaḥpuro'nayena vyasanamāpannaḥ| tacchrūyatām||



bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ siṃhakalpāyāṃ siṃhakesarī nāma rājā rājyaṃ kārayati ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca ākīrṇabahujanaṃ pūrvavadyāvaddharmeṇa rājyaṃ kārayati| tena khalu samayena siṃhakalpāyāṃ siṃhako nāma sārthavāhaḥ prativasati āḍhyo mahādhano mahābhogo vistīrṇaviśālaparigrahaḥ pūrvavadyāvattena kalatramānītam| sā āpannasattvā saṃvṛttā| na cāsyāḥ kiṃcidamanojñaśabdaśravaṇaṃ yāvadgarbhasya paripākāya| sā aṣṭānāṃ vā navānāṃ cā māsānāmatyayāt prasūtā| dārako jātaḥ abhirūpo darśanīyaḥ prāsādiko gauraḥ kanakavarṇaḥ chatrākāraśirāḥ pralambabāhurvistīrṇalalāṭaḥ uccaghoṇaḥ saṃgatabhrūḥ tuṅganāsaḥ sarvāṅgapratyaṅgopetaḥ| tasya trīṇi saptakalyekaviṃśatiṃ divasān vistareṇa tasya jātasya jātimahaṃ kṛtvā nāmadheyaṃ vyavasthāpyate-kiṃ bhavatu dārakasya nāmeti ? jñātaya ūcuḥ-ayaṃ dārakaḥ siṃhasya sārthavāhasya putraḥ| bhavatu siṃhala iti nāma| tasya siṃhala iti nāmadheyaṃ vyavasthāpitam| siṃhalo dārako'ṣṭābhyo dhātrībhyo dattaḥ pūrvavadyāvadaṣṭāsu parīkṣāsu ghaṭako vācakaḥ paṇḍitaḥ paṭupracāra saṃvṛttaḥ| tasya pitrā trīṇi vāsagṛhāṇi māpitāni haimantikaṃ graiṣmikaṃ vārṣikam| trīṇyantaḥpurāṇi vyavasthāpitāṇi jyeṣṭhaṃ madhyaṃ kanīyasam| so'pareṇa samayena pitaramāhvayate-tāta, anujānīhi, mahāsamudramavatarāmīti| sa kathayati-putra, tāvatprabhūtaṃ me dhanajātamasti yadi tvaṃ tilataṇḍulakulatthādiparibhogena ratnāni me parimokṣyame, tathāpi me bhogā na tanutvaṃ parikṣayaṃ paryādāna gāmiṣyanti| tadyāvadahaṃ jīvāmi, tāvat krīḍa ramasva paricāraya| mamātyayād dhanenopārjitaṃ kariṣyasīti| sa bhūyo bhūyaḥ kathayati-tāta, anujānīhi, mahāsamudramavatarāmīti| sa tenāvaśyanirbandhaṃ jñātvā uktaḥ-putra evaṃ kuru| kiṃ tu bhayabhairavasahiṣṇunā te bhavitavyamiti| tena siṃhakalpāyāṃ rājadhānyāṃ ghaṇṭāvaghoṣaṇaṃ kāritam-śṛṇvantu bhavantaḥ siṃhakalpanivāsino vaṇijaḥ nānādeśābhyāgatāśca| siṃhalasārthavāho mahāsamudramavatariṣyatīti| yo yuṣmākamutsahate siṃhalena sārthavahena sārdhamaśulkenātarapaṇyena mahāsamudramavatartum, sa mahāsamudragamanīyaṃ paṇyaṃ samudānayatviti| tataḥ pañcabhirvaṇikśatairmahāsamudragamanīyaṃ paṇyaṃ samudānītam| mātāpitarau bhṛtyāṃśca suhṛtsaṃbandhibāndhavānavalokya divasatithimuhūrtaprayogeṇa kṛtakaukutamaṅgalasvastyayanaḥ śakaṭairbhāraiḥ piṭakaiḥ mūṭairuṣṭrairgobhirgardabhaiḥ prabhūtaṃ mahāsamudragamanīyaṃ paṇyamādāya pañcabhirvaṇikśataiḥ saparivāraḥ saṃprasthitaḥ| so'nupūrveṇa grāmaganaranigamarāṣṭrarājadhānīṣu cañcūryamāṇaḥ pattanānyavalokayan samudratīramanuprāptaḥ| vistareṇa rākṣasīsūtraṃ sarvaṃ vācyam| sarve te vaṇijo bālāhāśvarājātpatitāḥ, tābhiśca rākṣasībhirbhakṣitāḥ| siṃhalaka ekaḥ svastikṣemābhyāṃ jambudvīpamanuprāptaḥ| siṃhalabhāryā yā rākṣasī sā rākṣasībhirucyate- bhagini, asmābhiḥ svakasvakāḥ svāmino bhakṣitāḥ, tvayā svāmī nirvāhitaḥ| yadi tavattamānayiṣyasītyevaṃ kuśalam, no cettvāṃ bhakṣayāma iti| sā saṃtrastā kathayati- yadi yuṣmākameṣa nirbandho māṃ dhariṣyatha ānayāmīti| tāḥ kathayanti-śobhanam| evaṃ kuruṣveti| sā paramabhīṣaṇarūpamabhinirmāya laghuladhveva gatvā siṃhalasya sārthavāhasya purato gatvā sthitā| siṃhalena sārthavāhena niṣkoṣamasiṃ kṛtvā saṃtrāsitā apakrāntā| yāvanmadhyadeśāt sārtha āgataḥ| sā rākṣasī sārthavāhasya pādayornipatyāha-sārthavāha, ahaṃ tāmradvīpakasya rājño duhitā| tenāhaṃ siṃhalasārthavāhasya bhāryārthaṃ dattā| tasya mahāsamudramadhyagatasya makareṇa matsyajātena yānapātraṃ bhagnam| tenāhamamaṅgaleti kṛtvā choritā| tadarhasi taṃ mamopasaṃvarayitumiti| tenādhivāsitaṃ kṣamāpayāmīti| sa tasya sakāśaṃ gataḥ| viśrambhakathālāpena muhūrtaṃ sthitvā kathayati-vayasya, rājaduhitāsau tvayā pariṇītā| mā tāmasthāne parityaja, kṣamasveti| sa kathayati- vayasya, nāsau rājaduhitā, tāmradvipādasau rākṣasī| atha kathamihāgatā ? tena vṛttamārocitam| sa tūṣṇīmavasthitaḥ| siṃhalaḥ sārthavāho'nukramataḥ svagṛhamanuprāptaḥ| sāpi rākṣasī svayamatīvarūpayauvanasaṃpannamahāsundarīmānuṣīrūpamāsthāya siṃhalasadṛśanirviśeṣasundaraṃ putraṃ nirmāya taṃ putramādāya siṃhakalpāṃ rājadhānīmanuprāpta| siṃhalasya sārthavāhasya svagṛhadvāramūle'vasthitā| janakāyenāsau mukhabimbakena pratyabhijñātaḥ| te kathayanti-bhavantaḥ, jñāyantāmayaṃ dārakaḥ siṃhalasya sārthavāhasya putra iti| rākṣasī kathayati-bhavantaḥ, parijñāto yuṣmābhiḥ| tasyaivāyaṃ putra iti| te kathayanti-bhagini, kuta āgatā, kasya vā duhitā tvamiti ? sā kathayati-bhavantaḥ, ahaṃ tāmradvīparājasya duhitā siṃhalasya sārthavāhasya bhāryārthaṃ dattā| mahāsamudramadhyagatasya sārthavāhasya matsyajātena yānapātraṃ bhagmam| tenāhamamaṅgaleti kṛtvā asthāne choritā, kathaṃcidiha saṃprāptā| kṣudraputrāham| arhatha siṃhalaṃ sārthavāhaṃ kṣamayitumiti| taistasya mātāpitro'rniveditam| sa tābhyāmuktaḥ-putra, maināṃ (tyaja) duhitaraṃ rājñaḥ, kṣudraputreyaṃ tapasvinī, kṣameti| sa kathayati-tāta, naiṣā rājaduhitā, rākṣasyeṣā tāmradvīpādihāgateti| tau kathayataḥ-putra, sarvā eva striyo rākṣasyaḥ| kṣameti| tāta, yadyeṣā yuṣmākamabhipretā, etāṃ gṛhe dhārayata| ahamapyanyatra gacchāmīti| tau kathayataḥ-putra, sutarāṃ vayamenāṃ tavaivārthāya dhārayāmaḥ| yadyeṣā tava nābhipretā, kimasmākamanayā ? na dhārayāma iti| tābhyāṃ niṣkāsitā| sā siṃhakesariṇo rājñaḥ sakāśaṃ gatā| amātyai rājño niveditam-deva, īdṛśī rūpayauvanasaṃpannā strī rājadvāre tiṣṭhatīti| rājā kathayati-praveśayeti| paśyāma iti| sā taiḥ praveśitā| hārīṇīndriyāṇi| rājā tāṃ dṛṣṭvā rāgenotkṣiptaḥ| svāgatavādasamudācāreṇa tāṃ samudācarya kathayati-kutaḥ kathamatrāgatā, kasya vā tvamiti| sā pādayornipatya kathayati-deva, ahaṃ tāmradvīpakasya rājño duhitā siṃhalasya sārthavāhasya bhārvārthaṃ dattā| tasya mahāsamudramadhyagatasya makareṇa matsyajātena yānapātraṃ bhagnam| tenāhamamaṅgaleti śrutvā asthāne choritā, kathaṃcidiha saṃprāptā| kṣudraputrāham| tadarhasi deva tameva siṃhalaṃ sārthavāhaṃ kṣamāpayitumarhasi| tena rājñā samāśvāsitā| amātyānāmājñā dattā-gacchantu bhavantaḥ, siṃhalaṃ sārthavāhaṃ śabdayateti| tairasau śabditaḥ| rājā kathayati-siṃhala, enāṃ rājaduhitaraṃ dhāraya, kṣamasveti| sa kathayati-deva, naiṣā rājaduhitā, rākṣasyeṣā tāmradvīpādihāgateti| rājā kathayati-sārthavāha, sarvā eva striyo rākṣasyaḥ, kṣamasva| atha tava nābhipretā, mamānuprayaccheti| sārthavāhaḥ kathayati-deva, rākṣasyeṣā| nāhaṃ dadāmi, na varayāmīti| sā rājñā antaḥpuraṃ praveśitā| tayā rājā vaśīkṛtaḥ| yāvadapareṇa samayena rājñaḥ sāntaḥpurasyāsvāpanaṃ datvā tāsāṃ rākṣasīnāṃ sakāśaṃ gatvā kathayati-bhaginyaḥ, kiṃ yuṣmākaṃ siṃhalena sārthavāhena ? mayā siṃhakesariṇo rājñaḥ sāntaḥ-purasyāsvāpanaṃ dattam| āgacchata, taṃ bhakṣayāma iti| tā vikṛtakaracaraṇanāsāḥ paramabhairavamātmānamabhinirmāya rātrau siṃhakalpāmāgatāḥ| tābhirasau rājā sāntaḥpuraparivāro bhakṣitaḥ| prabhātāyāṃ rajanyāṃ rājadvāraṃ na mucyate| rājagṛhasyopariṣṭātkuṇapakhādakāḥ pakṣiṇaḥ paribhrāmitumārabdhāḥ| amātyā bhaṭabalāgranaigamajanapadāśca rājadvāre tiṣṭhanti| eṣa śabdaḥ siṃhakalpāyāṃ rājadhānyāṃ samantato visṛtaḥ-rājadvāraṃ na mucyate| rājagṛhasyopariṣṭātkuṇapakhādakāḥ pakṣiṇaḥ paribhramanti| amātyā bhaṭabalāgraṃ naigamajanapadāśca rājadvāre tiṣṭhantīti| siṃhalena sārthavāhena śrutam| sa tvaritatvaritaṃ khaṅgamādāya gataḥ| sa kathayati- bhavantaḥ, kṣamaṃ cintayata| tayā rākṣasyā rājā khādita iti| amātyāḥ kathayanti- kathamatra pratipattavyamiti ? sa kathayati-niśrayaṇīmānayata, paśyāmīti| tairānītā| siṃhalaḥ sārthavāhaḥ khaṅgamādāya nirūḍhaḥ| tena tāḥ saṃtrāsitāḥ| tāsāṃ kāściddastapādānādāya niṣpalāyitāḥ, kāścicchiraḥ| tataḥ siṃhalena sārthavāhena rājakuladvārāṇi bhuktāni| amātyai rājakulaṃ śodhitam| paurāmātyajanapadāḥ saṃnipatya kayathanti-bhavantaḥ, rājā sāntaḥpuraparivāro rākṣasībhirbhakṣitaḥ| kumāro nāsya, kamatrābhiṣiñcāma iti ? tatraike kathayanti-yaḥ sāttvikaḥ prājñaśceti| apare kathayanti- siṃhalātsārthavāhāt ko'nyaḥ sāttvikaḥ prājñaśca ? siṃhalaṃ sārthavāhamabhiṣiñcāma iti| evaṃ kurmaḥ| taiḥ siṃhalaḥ sārthavāha uktaḥ-sārthavāha, rājyaṃ pratīccheti| sa kathayati-ahaṃ vaṇiksaṃvyavahāropajīvī| kiṃ mama rājyeneti ? te kathayanti- sārthavāha, nānyaḥ śaknoti rājyaṃ dhārayitum| pratīccheti| sa kathayati-samayena pratīcchāmi yadi mama vacanānusāriṇo bhavatha| pratīccha, bhavāmaḥ, śobhabaṃ te| tairasau nagaraśobhāṃ kṛtvā mahatā satkāreṇa rājye'bhiṣiktaḥ| tena nānādeśanivāsino vidyāvādikā āhūya bhūyasyā mātrayā vidyā śikṣitā, evamiṣvastrācāryā iṣvastrāṇi| amātyānāṃ cājñā dattā-sajjīkriyatāṃ bhavantaścaturaṅgabalakāyam| gacchāmaḥ, tā rākṣasīstāmradvīpānnirvāsayāma iti| amātyaiścaturaṅgabalakāyaṃ saṃnāhitam| siṃhalo rājā caturaṅgādbalakāyādvaravarāṅgān hastino'śvān rathān manuṣyāṃśca vahaneṣvāropya tāmradvīpaṃ saṃprasthitaḥ| anupūrveṇa samudratīramanuprātaḥ| tāsāṃ rākṣasīnāmāpaṇasthānīyo dhvajaḥ kampitumārabdhaḥ| tāḥ saṃjalpaṃ kartumārabdhāḥ-bhavatyaḥ, āpaṇasthānīyo dhvajaḥ kampate| nūnaṃ jāmbudvīpakā manuṣyā yudhābhinandina āgatāḥ| samanveṣāma iti| tāḥ samudratīraṃ gatāḥ| yāvat paśyanti anekaśatāni yānapātrāṇi samudratīramanuprāptāni| dṛṣṭvā ca punastā ardhena pratyadgatāḥ| tato vidyādhāribhirāviṣṭā iṣvastrācāryaiḥ saṃpraghātitāḥ| avaśiṣṭāḥ siṃhalasya rājñaḥ pādayornipatya kathayanti-deva, kṣamasveti| sa kathayati-samayena kṣame, yadi yūyametannagaramutkīlayitvā anyatra gacchatha, na ca madvijite kasyacidaparādhyatheti| tāḥ kathayanti-deva, evaṃ kurmaḥ| śobhanam| taṃ nagaramutkīlayitvā anyatra gatvāvasthitāḥ| siṃhalenāpi rājñā āvāsitamiti siṃhaladvīpaḥ siṃhaladvīpa iti saṃjñā saṃvṛttā||



kiṃ manyadhve bhikṣavo yo'sau siṃhalaḥ, ahameva sa tena kālena tena samayena| yo'sau siṃhakesarī rājā, eṣa eva sa mahallastena kālena tena samayena| yā sā rākṣasī, eṣaivānupamā tena kālena tena samayena| tadāpyeṣa anupamāyā arthe anayena vyasanamāpannaḥ| etarhyapyeṣa anupamāyā arthe anayena vyasanamāpannaḥ||



mākandikaḥ parivrājako'nupamāmādāya kauśāmbīṃ gataḥ| anyatamasminnudyāne'vasthitaḥ| udyānapālakapuruṣeṇa rājña udayanasya vatsarājasya niveditam-deva, strī abhirūpā darśanīyā prāsādikā udyāne tiṣṭhati| devasyaiṣā yogyeti śrutvā rājā tadyudyānaṃ gataḥ| tenāsau dṛṣṭā| hārīṇīndriyāṇi| sahadarśanādevākṣiptahṛdayaḥ| tena mākandikaḥ parivrājaka uktaḥ-kasyeyaṃ dārikā ? sa āha-deva, madduhitā deva, na kasyacid| mama kasmānna dīyate? deva, dattā bhavatu rājñaḥ| śobhanam| mahārājasya bahavaḥ paṇyapariṇītāḥ| tasya puṣpadantasya pariṇītā| tasyāḥ puṣpadantasya prāsādasyārdhaṃ dattam, pañcopasthāyikāśatāni dattāni, pañca ca kārṣāpaṇaśatāni dine dine gandhamālyanimittam| mākandikaḥ parivrājako'grāmātyaḥ sthāpitaḥ| tena khalu punaḥ samayenodayanasya rājñastrayo'grāmātyā yogandharāyaṇo ghoṣilo mākandika iti| yāvadapareṇa samayena udayanasya rājñaḥ puruṣa upasaṃkrāntaḥ| rājñā pṛṣṭaḥ- kastvamiti ? sa kathayati-deva priyākhyāyīti| amātyānāmājñā dattā-bhavantaḥ, prayacchata priyākhyāyino vṛttimiti| taistasya vṛttirdattā| yāvadaparaḥ puruṣa upasaṃkrāntaḥ| so'pi rājñā pṛṣṭaḥ kastvamiti ? sa kathayati- deva apriyākhyāyīti| rājñā amātyānāmājñā dattā-bhavantaḥ, prayacchatāsyāpyapriyākhyāyino vṛttimiti| te kathayanti-mā kadāciddevo'priyaṃ śṛṇuyāt| sa kathayati-bhavantaḥ, vistīrṇāni rājakāryāṇi| prayacchateti| taistasyāpi vṛttirdattā| yāvadapareṇa samayena rājā udayanaḥ śyāmāvatī anupamā caikasmin sthāne tiṣṭhanti| tadā rājñā kṣutaṃ kṛtam| śyāmāvatyoktam-nami buddhāyeti| anupamayā namo devasyeti| anupamā kathayati-mahārāja, śyāmāvatī devasya santakaṃ bhaktaṃ bhuṅkte, śramaṇasya gautamasya namaskāraṃ karotīti| rājā kathayati-anupame, nātra hyevam| śyāmāvatyupāsikā| avaśyaṃ śramaṇasya gautamasya namaskāraṃ karotīti| sā tūṣṇīmavasthitā| tasyāḥ preṣyadārikā uktāḥ-dārike, yadā devaḥ śyāmāvatī ahaṃ ca rahasi tiṣṭhema, tadā tvaṃ sopānake kāṃsikāṃ pātayiṣyasīti| evamastviti| tayā teṣāṃ rahasyavasthitānāṃ sopānake kāṃsikā pātitā| śyāmāvatyoktam-namo buddhāyeti| anupamā namo devasyetyuktvā kathayati-devasya santakaṃ bhavatī bhuṅkte, śramaṇasya gautamasya namaskāraṃ karotīti| rājā kathayati-anupame, atra mā saṃrambhaṃ kuru, upāsikaiṣā, nātra doṣa iti| rājā udayana ekasmin divase śyāmāvatyā sakāśaṃ bhuṅkte, dvitīyadivase'nupamāyāḥ| rājñā śākunikasyājñā dattā-yasmin divase śyāmāvatyā bhojanavāraḥ, tasmin divase jīvantaḥ kapiṃjalā ānetavyā iti| śākunikena jīvantaḥ kapiṃjalā rājña upanītāḥ| rājā kathayati-anupamāyāḥ samarpayeti| anupamayā śrutam| sā kathayati-deva, na mama vāraḥ| śyāmāvatyā vāra iti| rājā kathayati-gaccha bhoḥ puruṣa, śyāmāvatyāḥ samaparyeti| tena śyāmāvatyāḥ sakāśamupanītaḥ-devasyārthāya sādhayeti| sā kathayati- kimahaṃ śākunikāyinī ? na mama prāṇātipātaḥ kalpate| gaccheti| tena rājñye gatvā niveditam-deva, śyāmāvatī kathayati-kimahaṃ śākunikāyinī ? na mama prāṇātipātaḥ kalpate| gaccheti| anupamā śrutvā kathayati-deva, yadyasāvucyate śramaṇasya gautamasyārthāya sādhayeti sāṃprataṃ saparivārā sādhayet| rājā saṃlakṣayati-syādevam| tenāsau puruṣa uktaḥ gaccha bhoḥ puruṣa, evaṃ vada-bhagavato'rthāya sādhayeti| saṃprasthito'nupamayā prayacchannamuktaḥ-praghātayitvānayeti| tena praghātayitvā śyāmāvatyā upanītāḥ| devaḥ kathayati-bhagavato'rthāya sādhayeti| sā saparivārā udyuktā| śākunikena gatvā rāġye niveditam-sā deva saparivārā udyukteti| anupamā kathayati-śrutaṃ devena ? yadi tāvatprāṇātipāto na kalpate, śramaṇasyārthāna na kalpate, devasyāpi kalpate? devasya na kalpate iti kuta etat? rājā paryavasthito dhanuḥ pūrayitvā saṃprasthitaḥ| mitrāmitramadhyamo lokaḥ| aparayā śyāmāvatyā niveditam-devo'tyarthaṃ paryavasthito dhanuḥ pūrayitvā āgacchati, kṣamayeti| tayā svopaniṣaduktāḥ-bhaginyaḥ, sarvā yūyaṃ maitrīṃ samāpadyadhvamiti| tāḥ sarvā maitrīsamāpannāḥ| rājñā ā karṇāddhanuḥ pūrayitvā śaraḥ kṣiptaḥ| so'rdhamārge patitaḥ| dvitīyaḥ kṣiptaḥ| sa nivartya rājñaḥ samīpe patitaḥ| tṛtīyaṃ kṣeptumārabdhaḥ| śyāmāvatī kathayati-deva, mā kṣepsyasi| mā sarveṇa sarvaṃ na bhaviṣyatīti| rājā vinītaḥ kathayati-tvaṃ devī nāgī yakṣiṇī gandharvī kinnarī mahoragīti ? sā kathayati-na| atha kā tvam ? bhagavataḥ śrāvikā anāgāminī| mayā bhagavato'ntike'nāgāmiphalaṃ sākṣātkṛtam, ebhiśca pañcabhiḥ strīśataiḥ satyāni dṛṣṭānīti| rājā abhiprasannaḥ kathayati-varaṃ te'nuprayacchāmīti| sā kathayati-yadi devo'bhiprasannaḥ, yadā devo'ntaḥpuraṃ praviśati, tadā mamāntike dharmānvayamupasthāpayediti| rājā kathayati-śobhanam| evaṃ bhavatviti| so'nupamāyāḥ śyāmāvatyā antike dharmānvayaṃ prasādayati| yānyasya navasasyāni navaphalāni navartukāni samāpadyante, tāni tatprathamataḥ śyāmāvatyāḥ prayacchati| īrṣyāprakṛtirmātṛgrāmaḥ| anupama saṃlakṣayati-ayaṃ rājā mayā sārdhaṃ ratikrīḍāṃ pratyanubhavati| śyāmāvatyā navaiḥ phalaiḥ navaiḥ sasyakairnavartukaiḥ kārāṃ karoti| tadupāyasaṃvidhānaṃ kartavyaṃ yenaiṣā praghātyata iti| sā ca tasyāḥ praghātanāya randhrānveṣaṇatatparā avasthitā| rājñaścānyatamaḥ kārvaṭiko viruddhaḥ| tenaikaṃ daṇḍasthānaṃ preṣitam| taddhataprahatamāgatam| evaṃ dvitīyaṃ tṛtīyam| āmātyāḥ kathayanti-devasya balaṃ hīyate, kārvaṭikasya balaṃ vardhate| yadi devaḥ svayameva na gacchati, sthānametadvidyate yat sarvathāsau durdamyo bhaviṣyati| tena kauśāmbyāṃ ghaṇṭāvaghoṣaṇaṃ kāritam-yo mama vijite kaścicchastropajīvī prativasati, tena sarveṇa gantavyamiti| tena saṃprasthitena yogandharāyaṇa uktaḥ-tvamiha tiṣṭheti| sa na saṃpratipadyate| sa kathayati-devenaiva sārdhaṃ gacchāmīti| ghoṣilo'pyukta evameva kathayati| rājñā kāmandikaḥ sthāpitaḥ uktaśca-śyāmāvatyā yogedvahanaṃ kartavyamiti| saṃprasthitenāpyanuvrahan sa evamevoktaḥ| nivartamānenāpi tena saṃpratipannam| so'nupamāyāḥ sakāśaṃ gataḥ| tayā pṛṣṭaḥ-tāta, ka iha devena sthāpitaḥ ? aham| sā saṃlakṣayati-śobhanam| śakyamanena sahāyena vairaniryātanaṃ kartumiti viditvā kathayati-nānujānīṣe śyāmāvatī kā mama bhavatīti| putri, jāne sapatnīti| tāta satyamevam| nānujānīṣe kataro dharmo'tyarthaṃ bādhata iti ? putri, jāne īrṣyā mātsaryaṃ ca| tāta yadyevam, śyāmāvatīṃ praghātaya| sa kathayati-kiṃ me dve śirasī ? yāvat trirapyahaṃ rājñā saṃdiṣṭaḥ-śyāmāvatyā yogodvāhanaṃ kariṣyasīti| bhavatu nāmāpi na gṛhītumiti| sā kathayati-tāta, īdṛśo'pi tvaṃ mūrkhaḥ ? asti kaścitpitā duhiturarthe vimukhaḥ, yaḥ sapatnyāḥ sakāśe atīva snehaṃ karoti ? praghātayasītyevaṃ kuśalam| no cedahaṃ paurāṇe sthāne sthāpayāmīti| sa bhītaḥ saṃlakṣayati-strīvaśagā rājānaḥ| syādevamiti viditvā kathayati-putri, naivameva śakyate praghātayitum, upāyavidhānaṃ karomīti| sā kathayati-śobhanam| evaṃ kuru| sa śyāmāvatyāḥ sakāśaṃ gataḥ| sa kathayati-devi, kiṃ te karaṇīyamasti ? sā kathayati-mākandika, na kiṃcitkaraṇīyamasti| api tvetā dārikā rātrau pradīpena buddhavacanaṃ paṭhanti, atra bhūrjena prayojanaṃ tailena masinā kalamayā tulena| sa kathayati-devi, śobhanam| upāvartayāmīti| tena prabhūtamupāvartya praveśitam, dvārakoṣṭhake rāśirvyavasthāpitaḥ| śyāmāvatī kathayati-mākandika, alaṃ paryāptamiti| mākandikaḥ kathayati-devi praveśayāmi, na bhūyo bhūyaḥ praveśitavyam| tenāpaścime bhūrjabhārake'gniṃ prakṣipya śaraḥ praveśitaḥ| tena saṃdhukṣitena dvārakoṣṭhakaḥ prajvālitaḥ| kauśāmbīnivāsī janakāyaḥ pradhāvito nirvāpayitum| mākandiko niṣkoṣamasiṃ kṛtvā janakāyaṃ nirvāsayitumārabdhaḥ| tiṣṭhataḥ, kiṃ yūyaṃ rājño'ntaḥpuraṃ draṣṭum ? kauśāmbyāṃ yantrakarācāryaḥ kathayati-ahamenaṃ dvārakoṣṭhakaṃ jvalantaṃ yantreṇānyasthānaṃ saṃkramayāmīti| so'pi mākandikenaivamevokto nivartitaḥ| śyāmāvatī ṛddhyā ākāśamutplutya kathayati-bhaginyaḥ, asmābhirevaitāni karmāṇi kṛtānyupacitāni labdhasaṃbhārāṇi pariṇatapratyayānyoghavatpratyupasthitānyavaśyaṃbhāvīni| asmābhireva kṛtyānyupacitāni| ko'nyaḥ pratyanubhaviṣyati ? uktaṃ ca bhagavatā-



naivāntarikṣe na samudramadhye

na parvatānāṃ vivaraṃ praviśya|

na vidyate sa pṛthivīpradeśo

yatra sthitaṃ na prasaheta karma||22|| iti|



tatkarmaparāyaṇairvo bhavitavyamityuktvā gāthāṃ bhāṣate -



dṛṣṭo mayā sa bhagavān tiryakprākārasaṃnibhaḥ|

ājñātāni ca satyāni kṛtaṃ buddhasya śāsanam||23||iti|



śyāmāvatīpramukhāstāḥ striyaḥ pataṅga ivotplutyāgnau nipatitāḥ| iti tatra śyāmāvatīpramukhāni pañca strīśatāni dagdhāni| kubjottarā sasaṃbhrameṇa niṣpalāyitā| mākandikena teṣāṃ pañcānāṃ strīśatānāṃ kalevarāṇi śmaśāne choritāni| rājakulaṃ sāntarbahiḥ śodhitam| kauśāmbīnivāsī janakāyo nānādeśābhyāgataśca vikrośannivāritaḥ||



atha saṃbahulā bhikṣavaḥ pūrvāhṇe nivāsya pātracīvaramādāya kauśāmbīṃ piṇḍāya prāvikṣan| aśrauṣuḥ saṃbahulā bhikśavaḥ kauśāmbīnagare udayanasya vatsarājasya janapadān gatasya antaḥpuramagninā dagdhaṃ pañcamātrāṇi strīśatāni śyāmāvatīpramukhāni| śrutvā ca punaḥ kauśāmbīṃ piṇḍāya praviśya caritvā pratikramya punaryena bhagavāṃstenopasaṃkrāntā etadūcuḥ-aśrauṣma vayaṃ bhadanta saṃbahulā bhikṣavo kauśāmbīṃ piṇḍāya caranta udayanasya vatsarājasyāntaḥpuramagninā dagdhaṃ pañcamātrāṇi strīśatāni śyāmāvatīpramukhāni dagdhāni||



bhagavānāha-bahu bhikṣavastena mohapuruṣeṇāpuṇyaṃ prasūtaṃ yenodayanasya vatsarājasya janapadagatasyāntaḥpuramagninā dagdhaṃ pañcamātrāṇi strīśatāni syāmāvatīpramukhāni| kiṃ cāpi bhikṣavastena mohapuruṣeṇa bahvapuṇyaṃ prasūtam, api tu na tā durgatiṃ gatāḥ| sarvāḥ śuddhapudgalāḥ kālagatāḥ| tatkasya hetoḥ ? santi tasminnantaḥpure striyo yāḥ pañcānāmavarabhāgīyānāṃ saṃyojanānāṃ prahāṇādupapādukāḥ| tatra parinirvāyiṇyo'nāgāminyo'nāvṛttikadharmiṇyaḥ punarimaṃ lokam| evaṃrūpāstasminnantaḥpure striyaḥ santi| santi tasminnantaḥpure striyo yāstrayāṇāṃ saṃyojanānāṃ prahāṇādrāgadveṣamohānāṃ kālaṃ kṛtvā sakṛdāgāminyaḥ, sakṛdimaṃ lokamāgamya duḥkhasyāntaṃ kariṣyanti| evaṃrūpāstasminnantaḥpure striyaḥ santi| santi tasminnantaḥpure striyo yāstrayāṇāṃ saṃyojanānāṃ prahāṇācchrotāpannā avinipātadharmiṇyo niyatasamādhiparāyaṇāḥ saptakṛtvo bhavaparamāḥ saptakṛtvo devāṃśca manuṣyāṃśca saṃdhāvya saṃsṛtya duḥkhasyāntaṃ kariṣyanti| evaṃrūpāstasminnantaḥpure striyaḥ santi| santi tasminnantaḥpure striyo yāḥ svajīvitahetorapi śikṣāṃ na vyatikrāntāḥ| ityevaṃrūpāstasminnantaḥpure striyaḥ santi| santi tasminnantaḥpure striyo yā mamāntike prasannacittālaṃkāraṃ kṛtvā kāyasya bhedātsugatau svargaloke deveṣupapannāḥ| evaṃrūpāstasminnantaḥpure striyaḥ santi| āgamyata bhikṣavo yena śyāmāvatīpramukhānāṃ pañcastrīśatānāṃ kalevarāṇi| evaṃ bhadanteti bhikṣavo bhagavataḥ pratyaśrauṣuḥ| atha khalu bhagavān saṃbahulairbhikṣubhiḥ sārdhaṃ yena tāsāṃ pañcānāṃ strīśatānāṃ kalevarāṇi tenopasaṃkrāntaḥ| upasaṃkramya bhikṣūnāmantrayate sma-etāni bhikṣavastāni pajñcaśatakalevarāṇi yatra udayano vatsarājo raktaḥ sakto gṛddho grathito mūrcchito'dhyavasito'dhyavasāyamāpannaḥ| tatra naiva prājñadhīḥ pādenāpi spṛśet| gāthāṃ ca bhāṣate -



mohasaṃvardhano loko bhavyarūpa iva dṛśyate|

upadhibandhanā bālāstamasā parivāritāḥ|

asatsaditi paśyanti paśyatāṃ nāsti kiṃcana||24|| iti|



evaṃ cāha- tasmāttarhi bhikṣava evaṃ śikṣitavyam, yaddagdhasthūṇāyāmapi cittaṃ na pradūṣayiṣyāmaḥ prāgeva savijñānake kāye| ityevaṃ vo bhikṣavaḥ śikṣitavyam||



atha kauśāmbīnivāsinaḥ paurāḥ saṃnipatya saṃjalpitumārabdhāḥ-bhavantaḥ, rājña īdṛśo'narthaḥ saṃvṛtta| tatko nvasmākaṃ rājñaṃ ārocayiṣyatīti ? tatrekai kathayanti-yo'sāvapriyākhyāyī sa ārocayiṣyati| taṃ śabdayāma iti| apare kathayanti- evaṃ kurmaḥ| tairasāvāhūyoktaḥ- devasyedamīdṛśamapriyamanupūrvyā nivedayeti| vṛttirdīyatām| kimapriyākhyāyino vṛttirdīyata ityayaṃ sa kālaḥ| yūyameva nivedayata| te kathayanti-atorthameva tava vṛttirdattā| kāryaṃ nivedayeti| samayato nivedayāmi yadahaṃ bravīmi tatkurudhvam ? brūhi, kariṣyāmaḥ| evamanupūrveṇāsya nivedayitavyam - pañcahastiśatāni prayacchata, pañcahastinīśatāni pañcāśvaśatāni

pañcavaḍavāśatāṇi pañcakumāraśarāni pañcakumārikāśatāni suvarṇalakṣaṃ kauśāmbyadhiṣṭhānam| paṭe lekhayata puṣpadantaprāsādaṃ yathā mākandikena bhūrjaṃ kalamā tailaṃ tūlamasirapaścime ca bhūrjabhāge'gniḥ prakṣiptaḥ| yathā dvārakoṣṭhakaḥ prajvālitaḥ, yathā kauśāmbīnivāsī janakāyo nirvāpayituṃ pradhāvitaḥ, yathā mākandikena niṣkoṣamasiṃ kṛtvā nivāritaḥ| yathā yantrakalācārya āgatya kathayati-dvārakoṣṭhakaṃ jvalantamanyat sthānaṃ saṃkramayāmīti| so'pi mākantikena nivāritaḥ| yathā śyāmāvatīpramukhāni pañcastrīśatānyutplutya nipatitāni| te kathayanti-evaṃ kurmaḥ| taiḥ pañcahastiśatānyupasthāpitāni pañcahastinīśatāni pañcaśvaśatāni pañcavaḍavāśatāni pañcakumāraśatāni pañcakumārikāśatāni suvarṇasya lakṣaṃ kauśāmbyadhiṣṭhānaṃ paṭe likhitaṃ puṣpadantaprāsādaḥ| yathā mākandikena bhūrjaṃ kalamā tailaṃ tūlamasirapaścime bhūrjabhārake'gniḥ prakṣipto yathā dvārakoṣṭhake prajvālitaḥ| yathā kauśāmbīnivāsī janakāyo nirvāpayituṃ pradhāvitaḥ| yathā mākandikena niṣkoṣamasiṃ kṛtvā nivāritaḥ| yathā yantrakalācārya āgataḥ-ahamenaṃ dvārakoṣṭhakaṃ jvalantamanyat sthānaṃ saṃkramayāmīti, so'pi mākandikena nivāritaḥ| yathā śyāmāvatīpramukhāni pañcastrīśatānyagnāvutplutya nipatitāni, tatsarvaṃ paṭe likhitam| tato'priyākhyāyino'mātyānāṃ lekho'nupreṣito rājña īdṛśo'nartha utpanno'hamasyānenopāyena nivedayiṣyāni| yuṣmābhiḥ sāhāyyaṃ kalpayitavyamiti sa teṣāṃ lekhāṃ lekhayitvā caturaṅgabalakāyayukto'nyatamasmin pradeśe gatvāvasthitaḥ| udayanasya ca lekho'nupreṣitaḥ-deva, ahamamuṣmin pradeśe rājā| mama ca putro mṛtyunāpahṛtaḥ| tadahaṃ tena sārdhaṃ saṃgrāmaṃ saṃgrāmayiṣyāmi| yadi tāvattvaṃ śaknoṣi yuddhena niyoktumityevaṃ kuśalam, no cetpañcahastiśatāni pañcahastinīśatāni pañcāśvaśatāni pañcavaḍavāśatāni pañcakumāraśatāni pañcamukārikāśatāni suvarṇasya lakṣaṃ datvā tamāneṣyāmīti| rājña udayanasya sa kārvaṭiko balavān saṃnāmaṃ na gacchati| so'mātyānāṃ kathayati- bhavantaḥ, īdṛśo'pi rājā mūrkhaḥ ? asti kaścinmṛtyunāpahṛtaḥ śakyata ānetum ? tadgatam| etattasyaivaṃ likhitam-mamaivaṃnāmā kārvaṭikaḥ saṃnāmaṃ na gacchati| sa tvamasmākaṃ tāvatsāhāyyaṃ kalpaya, paścāttavāpi sāhāyyaṃ karomīti| so'mātyaistasyaivaṃ lekho'nupreṣitaḥ| sa lekhaśravaṇādevāgatya kārvaṭikasya nātidūre vyavasthāpitaḥ| kārvaṭikena śrutam| sa saṃlakṣayati-ekena tāvadahaṃ rājñā daśa diśo viśrāntaḥ, ayaṃ ca dvitīyaḥ| sarvathā punarapi viṣayānna tu prāṇānnirgacchāmīti| sa kaṇṭhe'siṃ baddhvā nirgatya rājña udayanasya pādayornipatitaḥ| sa rājñā udayanena karado vyavasthāpitaḥ| athāsāvapriyākhyāyī rājalīlayā rājña udayanasya sakāśaṃ gatvā kathayati-deva, mama putro mṛtyunā apahṛtaḥ| tvaṃ mama devaḥ sāhāyyaṃ kalpayatu| ahaṃ tena sārdhaṃ saṃgrāmaṃ saṃgrāmayiṣyāmīti| yadi tāvattvaṃ śaknoṣi yuddhena nirjetumityevaṃ kuśalam, no cetpañcahastiśatāni pañcahastinīśatāni pañcavaḍavāśatāni pañcakumāraśatāni pañcakumārikāśatāni suvarṇasya lakṣaṃ datvā tamāneṣyāmīti| udayano rājā kathayati-priyavayasya, mūrkhastvam| asti kaścicchakyate mṛtyoḥ sakāśādānetumiti ? sa kathayati-deva, na śakyate| yadyevam, imaṃ paṭaṃ paśyeti| tena paṭaḥ prasāritaḥ| rājā paṭaṃ nirīkṣya marmavedhaviddha iva ruṣyamāṇaḥ kathayati-bhoḥ kim ? kathayati-bhoḥ puruṣa, kiṃ kathayasi śyāmāvatīpramukhāni pañca strīśatānyagnigā dagdhānīti ? sa paṭṭaṃ mauliṃ cāpanīya gāthāṃ bhāṣate -



nāhaṃ narendro na narendraputraḥ

pādopajīvī tava deva bhṛtyaḥ|

athāpriyasteva nivedanārtha-

mihāgato'haṃ tava pādamūlam||25|| iti|



rājā sutarāṃ nirīkṣya vicārayati| iyaṃ kauśāmbī nagarī, idaṃ rājakulam, ayaṃ mākandikaḥ puṣpadantaṃ prāsādaṃ bhūrjādinā prayogeṇa dahati, imāni śyāmāvatīpramukhāni pañca strīśatānyagninā dahyamānānyutplutya nipatitānīti| vicārya kathayati-bhoḥ puruṣaḥ, kiṃ kathayasi śyāmāvatī dagdheti ? deva, nāhaṃ kathayāmi api tu deva eva kathayati| bhoḥ puruṣa, upāyena me tvayā niveditam, anyathā te mayāsinā nikṛntitamūlaṃ śiraḥ kṛtvā pṛthivyāṃ nipātitamanvabhaviṣyadityutkvā mūrcchitaḥ pṛthivyāṃ nipatitaḥ| tato jalapariṣekeṇa pratyāgataprāṇaḥ kathayati-saṃnāhayata bhavantaścaturaṅgabalakāyam| kauśāmbīṃ gacchāma iti| amātyaiścaturaṅgabalakāyaṃ saṃnāhitam| rājā kauśāmbīṃ saṃprasthitaḥ| anupūrveṇa saṃprāptaḥ| tena paurāṇāṃ sakāśāt sarvaṃ śrutam| tairamarṣitam| tamārāgitam| tato yogandharāyaṇasyājñā dattā-gaccha mākandikamanupamayā saha yantragṛhe prakṣipya dahyatām| tato yogandharāyaṇena suguptaṃ bhūmigṛhe prakṣipya sthāpitaḥ| rājñaḥ saptame divase śoko vigataḥ| sa vigataśokaḥ| sa kathayati-yogandharāyaṇa, kutrānupameti ? tena yathāvṛttaṃ niveditam| rājā kathayati-śobhanam| mākandikena śyāmāvatī praghātitā, tvayāpyanupamayā saparivārayā sārdhaṃ mayā pravrajitavyaṃ jātamiti| yogandharāyaṇaḥ kathayati-deva, ityarthameva mayā asau bhūmigṛhe prakṣipya sthāpitā| paśyāmi tāvadyadi jīvatīti| tenāsau bhūmigṛhādānītā tadavasthānākliṣṭā amlānaśarīrā| rājā dṛṣṭvā saṃlakṣayati-yatheya-mamlānā, naiṣā nirāhārā| nūnamanayā parapuruṣeṇa sārdhaṃ paricāritamiti viditvā kathayati-anupame, anyena paricāritamiti ? sā kathayati-śāntaṃ pāpam, nāhamevaṃkāriṇī| kathaṃ jāne ? abhiśraddadhasi tvaṃ bhagavataḥ ? abhiśraddadhe gautame| tattadā śramaṇo gautamaḥ, idānīṃ bhagavān| api tu kiṃ navaśavāyā arthe bhagavantaṃ pravakṣyāmi, śyāmāvatyā arthe pravakṣyāmīti viditvā yena bhagavāṃstenopasaṃkrāntaḥ| upasaṃkramya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvaikānte niṣaṇṇaḥ| udayano vatsarājo bhagavantamidamavocat-kiṃ bhadanta śyāmāvatīpramukhaiḥ pañcabhiḥ strīśataiḥ karma kṛtaṃ yenāgninā dagdhāni ? kubjottarā anukrameṇa niṣpalāyiteti| bhagavānāha-ābhireva mahārāṭ karmāṇi kṛtānyupacitāni labdhasaṃbhārāṇi pariṇatapratyayāni pūrvavadyāvatphalanti khalu dehinām||



bhūtapūrvaṃ mahārāja vārāṇasyāṃ nagaryāṃ brahmadatto rājā rājyaṃ kārayati ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca pūrvavadyāvaddharmeṇa rājya kārayati| asati buddhānāmutpāde pratyekabuddhā loka utpadyante hīnadīnānukampakāḥ prāntaśayanāsanabhaktā ekadakṣiṇīyā lokasya| yāvadanyatamaḥ pratyekabuddho janapadacārikāṃ caran vārāṇasīmanuprāptaḥ| so'nyatamasminnudyāne kuṭikāyāmavasthitaḥ| rājā ca brahmadattaḥ sāntaḥpuraparivārastadudyānaṃ nirgataḥ| tā antaḥpurikāḥ krīḍāpuṣkiriṇyāṃ snātvā śītenānubaddhāḥ| tato'gramahiṣyā preṣyadārikoktā-dārike, śītenātīva bādhyāmahe| gaccha, etasyāṃ kuṭikāyāmagniṃ prajvalayeti| sā ulkāṃ prajvalya gatā| paśyati taṃ pratyekabuddham| tayā tasyā niveditam-devi, pravrajito'syāṃ tiṣṭhatīti| sā kathayati-pravrajito vā tiṣṭhatu, agniṃ datvā tāṃ prajvalayeti| tayā na dattam| tatastayā kupitayā svayameva dattam| sa pratyekabuddho nirgataḥ| ābhiḥ sarvābhirantaḥpurikābhiranumoditam| devi, śobhanaṃ tvayā yadagnirdattaḥ| sarvā vayaṃ prataptā iti| sa pratyekabuddhaḥ saṃlakṣayati-kṣatā etāstapasvinya upahatāśca| mā atyantakṣatā etā bhaviṣyanti| anugrahamāsāṃ karomīti| sa tāsāmanukampārthaṃ tata evākāśamutplutya tapanavarṣaṇavidyotanaprātihāryāṇi kartumārabdhaḥ| āśu pṛthagjanasya ṛddhirāvarjanakarī| tā mūlanikṛntita iva drumaḥ pādayornipatya kṣamayitumārabdhāḥ| avatarāvatara sadbhūtadakṣiṇīya, asmākaṃ kāmapaṅkanimagnānāṃ hastoddhāramanuprayaccheti| sa tāsāmanukarmpārthamavatīrṇaḥ| tāni tasmin kārāṃ kṛtvā praṇidhānaṃ kartumārabdhāḥ-yadasmābhirevaṃ sadbhūtadakṣiṇīye'pakāraḥ kṛtaḥ, mā asya karmaṇo vipākamanubhavema| yattu kārāḥ kṛtāḥ, anena vayaṃ kuśalamūlenaivaṃvidhānāṃ dharmāṇāṃ lābhinyo bhavema, prativiśiṣṭataraṃ cātaḥ śāstāramārāgayema iti||



ki manyase mahārāja tadā yāsau rājño brahmadattasyāgramahiṣī, eṣaiva sā śyāmāvatī tena kālena tena samayena| yāni pañca strīśatāni, etānyeva tāni pañca strīśatāni tāni tena kālena tena samayena| yā sā preṣyadārikā, eṣaivāsau kubjottarā tena kālena tena samayena| yadābhiḥ pratyekabuddhasya kuṭikāṃ dagdhvā anumoditam, tasya karmaṇo vipākena bahūni varṣāṇi narakeṣu paktā yāvadetarhyapi dṛṣṭasatyā agninā dagdhāḥ| kubjottarā anukrameṇa niṣpalāyitā| yatpraṇidhānaṃ kṛtaṃ tena mamāntike satyadarśanaṃ kṛtam| iti hi mahārāja ekāntakṛṣṇānāṃ karmāṇāṃ pūrvavadyāvadevamābhogaḥ karaṇīyaḥ| ityevaṃ te mahārājaṃ śikṣitavyam| atrodayano vatsarājo bhagavato bhāṣitamabhinandyānumodya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavato'ntikātprakrāntaḥ||



bhikṣavaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettāraṃ buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ-kiṃ bhadanta kubjottarayā karma kṛtaṃ yena kubjā saṃvṛttā ? bhagavānāha-kubjottarayaiva bhikṣavaḥ karmāṇi kṛtānyupacitāni pūrvavadyāvad phalanti khalu dehinām||



bhūtapūrvaṃ bhikṣavo vārāṇasyāṃ nagaryāṃ brahmadatto nāma rājā rājyaṃ kārayati pūrvavadyāvaddharmeṇa rājyaṃ kārayati| naimittikaurdvādaśavārṣikā anāvṛṣṭirādiṣṭā| rājñā vārāṇasyāmevaṃ ghaṇṭāvaghoṣaṇaṃ kāritam -yasya dvādaśavārṣikaṃ bhaktamasti, ten asthātavyam| yasya nāsti tenānyatra gantavyamiti yataḥ kālenāgantavyamiti| tena khalu samayena vārānasyāṃ saṃdhāno nāma gṛhapatiḥ prativasati āḍhyo mahādhano mahābhoga iti vistaraḥ pūrvavadyāvad vaiśravaṇadhanapratispardhī| tena koṣṭhāgārika āhūyoktaḥ-bhoḥ puruṣa, bhaviṣyati mama saparivārasya dvādaśa varṣāṇi bhaktamiti ? sa kathayati-ārya, bhaviṣyatīti| asati buddhānāmutpāde pratyekabuddhā loka utpadyante pūrvavadyāvadbhoḥ puruṣa, vinyasya pravrajitasahasrasya mama dvādaśa varṣāṇi bhaktamiti| sa kathayati-ārya, bhaviṣyatīti| tena teṣāṃ pratijñātam| dānaśālā māpitāḥ| pūrvavattatra dine dine pratyekabuddhasahasraṃ bhuṅkte| tatraikaḥ pratyekabuddho glānaḥ| so'nyatamasmin dine nāgacchati| saṃdhānasya duhitā kathayati-tāta, eko'dya pravrajito nāgata iti| sa kathayati-putri, kīdṛśa iti| sā pṛṣṭhaṃ vināmayitvā kathayati-tāta, īdṛśa iti| yadanayā pratyekabuddho vināḍitaḥ, tasya karmaṇo vipākena kubjā saṃvṛttā|



punarapi bhikṣavo buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ-kiṃ bhadanta, kubjottarayā karma kṛtaṃ yena śrutadharā jāteti ? bhagavānāha-tena kālena tena samayena pratyekabuddhānāṃ yaḥ saṃghasthaviraḥ sa vāyvādhikaḥ| tasya bhuñjānasya pātraṃ kampate| tasya saṃdhānaduhitrā hastāt kaṭānavatārya sa pratyekabuddha uktaḥ-ārya, taistatpātraṃ sthāpayeti| tena tatra sthāpitam| niṣkampamavasthitam| tayā pādayornipatya praṇidhāna kṛtam| yathaiva tatpātraṃ niṣkampamavasthitam, evameva mamāpi saṃtāne ye dharmāḥ praviśeyuḥ, te niṣkampaṃ tiṣṭhantviti| yattayā praṇidhānaṃ kṛtaṃ tasya karmaṇo vipākena śrutadharā saṃvṛttā||



punarapi bhikṣavo bhagavantaṃ papracchuḥ-kiṃ bhadanta kubjottarayā karma kṛtaṃ yena dāsī saṃvṛtteti ? bhagavānāha-anayā bhikṣavastatraiśvaryamadamattayā parijano dāsīvādena samudācaritaḥ| tasya karmavipākena dāsī saṃvṛttā||



punarapi bhikṣavo bhagavantaṃ papracchuḥ-kiṃ bhadanta anupamayā karma kṛtaṃ yadeṣā nirāhārā bhūmigṛhe sthāpitā amlānagātrī cotthitā| bhagavānāha-anupamayaiva bhikṣavaḥ karmāṇi kṛtānyupacitāni pūrvavadyāvatphalanti khalu dehinām||



bhūtapūrvaṃ bhikṣavo'nyatamasmin karvaṭake dve dārike anyonyasaṃstutike kṣatriyadārikā brāhmaṇadārikā ca| asati buddhānāmutpāde pratyekabuddhā loka utpadyante hīnadīnānukampakāḥ prāntaśayanāsanabhaktā ekadakṣiṇīyā lokasya| yāvadanyatamaḥ pratyekabuddho'nyatamasmiñchānte pradeśe rātriṃ vāsamupagataḥ| aparasmin divase pūrvāhṇe nivāsya piṇḍārthī pravalitaḥ| taṃ dṛṣṭvā te dārike prasādite, asmai praṇītānnapūrṇaṃ pātraṃ prayacchataḥ| tatkarmaṇo vipākenānupamā jātā, ekā ghoṣilasya gṛhapaterduhitā jātā mahāsundarī śrīmatī nāma| ekasmin samaye rājñā dṛṣṭā pṛṣṭā ca-kasyeyaṃ kanyā ? mantribhiḥ kathitam-ghoṣilasya gṛhapateḥ tato ghoṣilo gṛhapatiḥ samāhūyoktaḥ-gṛhapate, tava duhiteyaṃ kanyā ? sa prāha-mama deva| kasmānmama na dīyate ? dīyatāṃ mahyam| sa prāha -deva, dattā bhavatu| ghoṣilena gṛhapatinā dattā| udayanena vatsarājenāntaḥpuraṃ praveśya mahatā śrīsamudayena pariṇītā| apareṇa samayena rājā uktaḥ-deva, bhikṣudarśanamabhikāṅkṣāmīti| sa kathayati-ākāṅkṣase kiṃ tu bhikṣavo rājakulaṃ praviśanti| deva, ahaṃ nāma dārakaṃ praveśitā| sarvathā yadi bhikṣudarśanaṃ na labhe, adyāgreṇa na bhokṣye na pāsya iti| sā anāhāratāṃ pratipannā| rājñā ghoṣilo gṝhapatiruktaḥ-gṛhapate, na tvaṃ duhitaraṃ pratyavakṣase ? deva, kim ? anāhāratām pratipannā| kimartham ? bhikṣudarśanamākāṅkṣate| tadātmano gṛhe bhaktaṃ sādhitvā kāyāṃ (?) bhikṣusaṃdhamupanimantrya bhojaya, antareṇa ca dvāraṃ chedayeti| rājño ghoṣilasya ca saṃsaktasīmaṃ gṛham| ghoṣilena gṛhapatinā dvāraṃ chinnam| tato bhūri karma kārayitvā yena bhagavāṃstenopasaṃkrāntaḥ| upasaṃkramya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvaikānte niṣaṇṇaḥ| ekāntaniṣaṇṇaṃ ghoṣilaṃ gṛhapatiṃ bhagavān dharmyayā kathayā saṃdarśayati samādāpayati samuttejayati saṃpraharṣayati| anekaparyāyeṇa dharmyayā kathayā saṃdarśya samādāpya samuttejya saṃpraharṣya tūṣṇīm| atha ghoṣilo gṛhapatirutthāyāsanādyena bhagavāṃstenāñjaliṃ praṇamya bhagavantamidamavocat-adhivāsayatu me bhagavāñchvo'ntargṛhe bhaktena mama nimantritaṃ sārdhaṃ bhikṣusaṃghena| pūrvavadyāvadbhagavato dūtena kālamārocayati-samayo bhadanta, sajjaṃ bhaktaṃ yasyedānīṃ bhagavān kālaṃ manyata iti| bhagavānaupadhike sthitaḥ| śāriputrapramukho bhikṣusaṃghaḥ saṃprasthitaḥ| pañcabhiḥ kāraṇairbuddhā bhagavanta aupadhike tiṣṭhanti-abhinirhṛtaṃ mantrayate sma| aturṇāmāyuṣmanta ājñā akopyā tathāgatasyārhataḥ samyaksaṃbuddhasya, arahato bhikṣoḥ kṣīṇāśravasya upadhivārakasya, rājñaśca kṣatriyasya mūrdhnābhiṣiktasya| smṛtimupasthāpayati- praviśāmeti| sa praviśya purastād bhikṣusaṃghasya prajñapta evāsane niṣaṇṇaḥ| atha śrīmatī devī sukhopaniṣaṇṇaṃ śāriputrapramukhaṃ bhikṣusaṃghaṃ viditvā pūrvavadyāvannīcataramāsanaṃ gṛhītvā purastānniṣaṇṇā dharmaśravaṇāya| athāyuṣmāñchāriputraḥ śrīmatīṃ devīṃ dharmyayā kathayā saṃdarśayati samādāpayati samuttejayati saṃpraharṣayati| sā satyāni na paśyati| āyuṣmāñcchāriputraḥ saṃlakṣayati-kimasyāḥ santi kānicitkuśalamūlāni ? na santīti paśyati| santi kasyāntike pratibaddhāni ? paśyatyātmanaḥ| tasya dharmaṃ deśayato vicārayataśca sūryāstaṃgamanasamayo jātaḥ| bhikṣava utthāyāsanātprakrāntāḥ| āyuṣmāñchāriputraḥ saṃlakṣayati-kiṃ cāpi bhagavatā nānujñātam, sthānametadvidyate yadetadeva pratyakṣaṃ kṛtvā anujñāsyatīti| sa vineyāpekṣayā tatraivāvasthitaḥ| tena tasyā āśayānuśayaṃ dhātuṃ ca prakṛtiṃ ca jñātvā tādṛśī dharmadeśanā kṛtā, yāṃ śrutvā śrīmatyā viṃśatiśikhrasamudgataṃ satkāyadṛṣṭiśailaṃ pūrvavadyāvatsarvaṃ vādyaṃ triśaraṇagamabhiprasannam| athāyuṣmāñchāriputraḥ śrīmatīṃ satyeṣu pratiṣṭhāpya prakrānto yena bhagavāṃstenopasaṃkrāntaḥ| upasaṃkramya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvaikānte niṣaṇṇaḥ| ekānte niṣaṇṇa āyuṣmāñchāriputra etatprakaraṇaṃ bhikṣavo bhagavate vistareṇārocayati| bhagavānāha-sādhu sādhu śāriputra, saptānāmājñā akopyā-tathāgatasyārhataḥ samyaksaṃbuddhasya, arhato bhikṣoḥ kṣīṇāśravasya, rājñaḥ kṣatriyasya mūrdhnābhiṣiktasya, saṃdhasthavirasya, upadhivārikasya, ācāryasya, upādhyāyasya| atha bhagavāñchikṣākāmatayā varṇaṃ bhāṣitvā pūrvavadyāvat pūrvikā prajñaptiḥ| iyaṃ cābhyanujñātā-evaṃ ca me śrāvakairvinayaśikṣāpadamupadeṣṭavyam| yaḥ punarbhikṣuranirgatāyāṃ rajanyāmanudgate'ruṇe anirhṛteṣu ratneṣu ratnasaṃmateṣu vā rājñaḥ kṣatriyasya mūrdhnābhiṣiktasya indrakīlaṃ vā indrakīlasāmantaṃ vā samatikrāmadenyatra tadrūpātpratyayāt pāpāntiketi| yaḥ punarbhīkṣurityudāyī iti, so vā punaranyo'pyevaṃjātīyaḥ anirgatāyāṃ rajanyāmityaprabhātāyām, anudgata ityanudite aruṇe iti, aruṇaḥ nīlaruṇaḥ pītāruṇaḥ tāmrāruṇaḥ| tatra nīlāruṇo nīlābhāsaḥ, pītārūṇaḥ pītābhāsaḥ, tāmraruṇaḥ tāmrābhāsaḥ| iha tu tāmrāruṇo'bhipretaḥ| ratneṣu veti ratnānyucyante maṇayo muktā vaiḍūryaṃ pūrvadyāvaddakṣiṇāvartaḥ| ratnasaṃmateṣu veti ratnasaṃmatamucyate sarvaṃ saṃgrāmāvacaraśastraṃ sarvaṃ cagandharvāvacaraṃ bhāṇḍam| rājñaḥ kṣatriyasya mūrdhābhiṣiktasyeti vā rāje stryapi rājyābhiṣikeṇābhiṣiktā bhavati, rājā saḥ kṣatriyo mūrghnābhiṣiktaḥ| kṣatriyo'pi brāhmaṇo'pi vaiśyo'pi śūdro'pi rājyābhiṣekeṇābhikṣikto bhavati rājā kṣatriyo mūrdhnābhiṣiktaḥ| indrakīlaṃ veti traya indrakīlāḥ| nagare indrakīlo rājakule indrakīlo'ntaḥpura indrakīlaśca| indrakīlasāmantaṃ veti tatsamīpam| samatikramedapi vigacchet| anyatra tadrūpātpratyayāditi tadrūpaṃ pratyayaṃ sthāpayitvā| pāpāntiketi dahati pacati yātayati pūrvavat| tatrāpattiḥ kathaṃ bhavati ? bhikṣuraprabhāte prabhātasaṃjñī nagarendrakīlaṃ samatikrāmati, āpadyate duṣkṛtām| aprabhāte vaimatikaḥ, āpadyate duṣkṛtam| prabhāte aprabhātasaṃjñī, āpadyate duṣkṛtam| prabhāte vaimatikaḥ, āpadyate duṣkṛtam| bhikṣuraprabhāte aprabhātasaṃjñī antaḥpurendrakīlaṃ samatikrāmati āpadyate pāpāntikam| prabhāte'prabhātasaṃjñī āyadyate duṣkṛtam| prabhāte vaimatikaḥ, āpadyate duṣkṛtam| anāpattiḥ-rājā śabdayati-devyaḥ kumārā amātyā aṣṭānāmantarāyāṇāmanyatamānyatamamupasthitaṃ bhavati rājā cauramanuṣyāmanuṣyavyālāgnyudakānām| anāpattirādikarmikasyeti pūrvavat||



iti śrīdivyāvadāne mākandikāvadānaṃ samāptam||